precedente successiva

 fra Giovanni di Carlo da Firenze OP

 n. 1428/29  -  † 15.V.1503  ■

 

1

¬

2


  10 marzo 1502

«Omnibus... precipitur sub pena ne scienter... dicant quod frater Hieronimus fuit iniuste damnatum vel quod fuit propheta vel martir...» (AGOP IV.15, f. 65v).

■ Girolamo di Niccolò Savonarola da Ferrara: n. 21.IX.1452, OP Bologna 1475, in Firenze dal 1482, fatto figlio nativo del convento fiorentino San Marco 27.VI.1493, † Firenze 23.V.1498. Il maestro fra Giovanni di Carlo era stato profondamente coinvolto nelle dispute (anti-)savonaroliane.

  Firenze 15 maggio 1503: decesso di fra Giovanni di Carlo da Firenze e notizia biografica della Cronica fratrum Sancte Marie Novelle de Florentia

Testo originale della Cronica fratrum dalle notevoli divergenze con la “classica” fonte divulgativa S. ORLANDI, “Necrologio”di S. Maria Novella, Firenze 1955, I, pp. 203-205 (qui in nota segnalata con l’abbreviazione ed.). Un solo esempio: et mire erat devotionis parens. fratrum servus amorosus (ed. p. 204, righe 16-17) va letto et mire erat devotionis; parve stature sed amorosus. Fra Giovanni “era di bassa statura, ma persona amorevole”! Sorprendente riscontro nel polemista antisavonaroliano soprannominato Garofanino: «et era per la fama della scienza sua comunemente chiamato Garofanino essendo di statura piccolo» (A. GHERARDI, Nuovi documenti e studi intorno a Girolamo Savonarola, Firenze 1887, 111). Se vuoi, rileggi l'originale e riguarda con i tuoi occhi!

S. Orlandi, “Necrologio” di S. Maria Novella, 2 voll., Firenze 1955. Indispendabile ed ammirevole questo gran lavoro di padre Stefano Orlandi OP († 22.V.1967), specie per il contributo complementare a quanto detto e testimoniato dalla Cronica fratrum (non Necrologio!) di Santa Maria Novella. Con altrettanta sincerità va detto che la preparazione paleografica dell'Orlandi doveva essere piuttosto modesta. Ogni studioso medievista che fa ricerca critica sulla cronaca di Santa Matia Novella, provi a confrontare il testo trascritto e pubblicato dall'Orlandi con l'originale del manoscritto Arch. del convento Santa Maria Novella di Firenze I.A.1, Cronica fratrum Sancte Marie Novelle de Florentia; e constaterà di persona la notevole quantità d'insostenibili letture del testo originale, o d'imprecisi scioglimenti delle abbreviazioni.

«Frater Iohannes Charoli…», scrive il cronista di turno. Charoli qui è genitivo patronimico, ovvero “fra Giovanni (figlio) di Carlo”; non cognome “fra Giovanni Caroli”, ché allora il cronista avrebbe scritto de Charolis, secondo le consuetudini redazionali del tempo. In sottoscrizioni autografe egli stesso dice di sé "frate Giovanni di Carlo" (vedi sopra alla data Firenze 1496 circa). E molto verosimilmente la famiglia di fra Giovanni non si era ancora legalmente costituita, altrimenti il cronista non avrebbe omesso il cognome; quando invece prima e poi della biografia del nostro Giovanni viene regolarmente specificato sia il patronimico che l'appartenenza familiare (o cognome) del frate: "Frater Andreas Antonii de Maççis" (n° 747, † 15.IX.1499), "Frater Albertus Nicholai de Ciglianis" (n° 748, 27.XI.1499), "Frater Angelus Antonii Marie de Gherardinis" (n° 749), "Frater Augustinus Thome de Gherardinis" (n° 752, † 2.V.1504). "Fra Andrea è figlio di Antonio della famiglia Mazzi", "Fra Alberto è figlio di Niccolò della famiglia Cigliani",... e così via!

Archivio del convento Santa Maria Novella di Firenze I.A.1, Cronica fratrum Sancte Marie Novelle de Florentia, ff. 72r-73r (n° 750):

Frater Iohannes Charoli sacre theologie peritissimus. Primo fuit in pueritia monachus sancti Bernardi; et quia[1] eam abbatiam occupaverunt observantes, propterea dominus cardinalis firmanus[2] videns ipsum ingenio valere, ipsum introduxit in religione sancti Dominici in conventu Sancte Marie Novelle. Qui cum esset bonus lector et cantor, gratiose[3] ad habytum nostri ordinis est receptus. Etat(e) autem sua cum annum curreret 20 factus est sacerdos a beato Antonino archiepiscopo |72v| florentino, et statim peracto cursu artium et theologie factus est magister studentium in conventu nostro florentino. In 28 autem anno a predicto reverendissimo fuit magistratus, et regens pluries fuit in conventu nostro. Bis fuit prior. Diffinitor vero capitulorum  provincialium pluries fuit. In conventu florentino bis fuit prior. Vivebat autem cum summa maturitate et prudentia, et mire erat devotionis; parve stature sed amorosus[5]. In libraria plurimos libros posuit pariter et scripsit[6]. De otiositate numquam erat arguendus quoniam sempter vel orabat vel scribebat, aut legebat discipulis suis.

Iste venerabilis vir c(on)posuit quadragesimale quod habetur in libraria nostra, c(on)posuit et sermones qui pro diebus festis recitavit[7] in Matutinis, conposuit etiam Off(itium) Corporis Christi super illo miraculo quod habetur in Sancto Ambrosio seu in ecclesia et monasterio eiusdem. Conposuit super Psalmos penitentiales, conposuit et Psalmos graduales. Insuper Off(itium) mortuorum exposuit[8] ad instantiam monialium Sancti Petri Maioris. Ad instantiam autem[9] Antonii Cole c(on)posuit In exitu Israel de Egipto. In fine autem vite c(on)posuit et declaravit Quam dilecta tabernacula, quasi ad ea sancta tabernacula veniret recipiendus. Inpugnavit insuper aliquas conclusiones contra dominum de Mirandola. In magno insuper volumine c(on)posuit De vita fratrum in exquisito et eloquenti latino. Cronicas autem rerum occurrentium[10] egit usque ad ultimum vite sue. De manu autem propria in libraria posuit 2a 2e. Scripsit propria manu quatuor breviaria.

Erat autem vir iste religiosus in cerimoniis devotus et c(on)positus, exemplaris vite[11], omni honestate venerandus, affabilis, benignus, contra iniquos severus[12], in iustitia longanimis, patiens. Tandem etatis sue |73r| anno 75, die 15a madii, bona fine quievit et honorifice est sepultus in ecclesia nostra. Cuius anima in pace quiescat quoniam c(on)pleto offitio et < * * >[13] quievit anno Domini M.D.<III>.

 

[1] et quia ] ex quo ed. (annoto solo lezioni più notevoli di ed.)

[2] = Domenico Capranica, card. 1426-1458. HC I, 250; II, 6 n° 45.

[3] cantor, gratiose ] cantor gratiosus ed.

[4] capitulorum: generalium et sequ. et del.

[5] parve stature sed amorosus ] parens. fratrum servus amorosus ed.; chiamato Garofanino essendo di statura piccolo

[6] scripsit = trascrisse come copista, secondo consolidata tradizione semantica; a distinzione dei susseguenti conposuit. Trascrisse, non compose, l'opera De exemplis di ORLANDI, Necr. II, 362-63 n° 3.

[7] recitavit ] recitantur ed.

[8] exposuit ] composuit ed.

[9] autem: seguono due parole erase a fondo

[10] occurrentium ] omnium tamen ed.

[11] vite ] intus ed.

[12] severus ] facetus ed.; rinterpreto i nessi prossimi tramite differente interpunzione

[13] parola in parte evanita e d'incerta lettura; non conditus di ed.


 

 


 

25.V.2018. «Caro professore Panella, I am writing in English since it is easier for me, please feel free to answer in Italian.

You may remember me, Amos Edelheit, I used to work with Salvatore Camporeale [OP, † 17.II.2002] who supervised my Ph.D. dissertation until his death in 2002. We met once in SMN. Two months ago my critical edition of Giovanni Caroli’s Liber dierum lucensium was published. I am attaching a digital version. Naturally, it is dedicated to Salvatore. On Saturday, the 23rd of June, there will be a book launch, alle ore 17, presso il Salone Multimediale del Comune di Firenze. Would you like to take part in this event? After all you are the historian of the Dominican Order. Would you like to say a few words on Salvatore as a friar and a scholar? Tuo, Amos».

26.V.2018. Lo ringrazio, e per quanto riguarda la biografia di Giovanni di Carlo gli segnalo queste mie pagine web:

https://www.academia.edu/36672904/

Risposta di Amos Edelheit: «Grazie mille padre Panella. For this edition of Caroli’s Liber dierum lucensium I had to rely on Orlandi’s Cronica. I need more time to work in the archives in order to revise it, update and correct it, if needed. I hope to do it when I shall work on Caroli’s Libri de temporibus suis – something that hope to do in the future. Tuo, Amos».

19.VI.2018. https://www.academia.edu/36871000/invito.pdf

14.VIII.2019. Ricevo in SD di Fiesole, per spedizione postale, il libro di Amos Edelheit:

Humanism, Theology, and Spiritual Crisis in Renaissance Florence: Giovanni Caroli's "Liber dierum lucensium". A Critical Edition, English Translation, Commentary, and Introduction, by Amos Edelheit. The Renaissance Society of America volume 10, Brill, Leiden|Boston 2018, pp. X-276. Me lo spedisce l'autore da Tel-Aviv, 2A Marcel Yanco St., Israel. Infinite grazie!

In pag. quarta di copertina: «This is the first work by Giovanni Caroli (1428-1503) to appear in print. Caroli was one of the leading theologians in Florence during the last decades of the fifteenth century, a man who lived between the two great traditions of his time: the scholastic and the humanist. The volume contains a critical edition of the Latin text, entitled The Book af My Days in Lucca, an English translation, commentary and an introduction. Caroli presents us with his powerful personal reaction to the institutional crisis regarding the required reform in the Dominican Order, yet even here we already notice the penvasive influence of his classical education, and especially his acquaintance with authors such as Cicero, Livy, Tacitus, and especially Virgil».

Dedica a Salvatore Camporeale [OP, † 17.II.2002], p. V. Ampia introduzione, pp. 1-44. Edizione del Liber dierum lucensium (suddiviso in tre libri), dal ms Bibl. Nazionale Centrale di Firenze, Conv. soppr. C 8.279: originale latino in pag. sinistra, traduzione inglese in pag. destra, pp. 47-209. Commenti, pp. 211-260. Bibliografia, pp. 262-266. Indice, pp. 267-271.

Incipit dell'opera:

«Liber dierum lucensium incipit feliciter.

Fratris Johannis Caroli liber dierum lucensium, quem in dyalogi modum edidit Luce, anno domini m.cccc.lxi. Continet autem deplorationes presentium temporum. Feliciter.

Quoniam ea novitas, quam attulit nobis sexagesimus annus, longe omnium que nostra aetate religiosis acciderunt memorabilis fuit, plurimos autem non defuturos arbitror qui, vel ignoratione rerum vel egritudine animorum, nostros accusent; eapropter, ut res omnis in aperto sit, iure a me suscipienda ac maiorem in modum defendenda videtur, qui eidem non solum interfui, sed etiam prefui novitati» (p. 48).

Gran bel volume, per la cura editoriale, commenti storici, e... traduzione inglese: da non sottovalutare quest'ultina, visto il latino classicheggiante e le allusioni talvolta criptiche del dotto autore fra Giovanni di Carlo. Sincere congratulazioni al dott. Edelheit. E grazie del bel dono!

 

https://www.academia.edu/33986270/

 


  

 

finis!


precedente successiva