His etiam temporibus, crescente fructu praedicationum fratris Hieronymi, tot in numero non solum iuvenus ac virorum saecularium quam virginum mulierum et viduarum, saeculum abnegantes, relligionem ingressi sunt ut neutris pateret locus. Nam, ut supra fertur, fratribus nostris Sapientię locus concessus est, absque iis qui ad relligiones alias concesserunt. Etiam pro feminis, Deo se vovere cupientibus, necesse fuit ampliare monasterium Sanctę Lucię in via Sancti Galli, in quo solitae sunt manere moniales circa xxx^ta apertę, sub habitu Tertii ordinis de Paenitentia Sancti Dominici nuncupati. Nunc autem et illae quae prius - quattuor exceptis - omnes clauserunt se, et aliae de novo ingressae, plusquam centenarius numerus habitat ibi, postquam locus ipse ampliatus est.

Nota. Quod futurum, multis antea annis frater Hieronymus predixerat mihi fratri Roberto Ubaldino, prout ego fratribus multis retuli antequam fieret, et postquam factum est.

Et si  possibile fuisset locum illum magis ampliare, plusquam ducentę adhuc aliae nobiles mulieres et virgines ingressę fuissent.

Magnus namque concurcus ad religionem fuit, et fervor et zelus Domini his diebus in hac urbe ex praedicatione prelibati fratris Hieronymi regnabat. Saepissime confitebantur homines peccata sua, restituebantque quicquid male fuerat ablatum. Idem mulieres agebant, vacantes divinis, ac saeculi pompas et vanitates omnes abhorrebant. Ceterum - quod pene incredibile est - pueri et quodammodo infantes, ludis et iocis dimissis, Deo vacabant, praedicationibus audiendis assidue intentis et divinis laudibus dacantandis. Reformari volebant in moribus et vestitu; unde et ipsimet leges quasdam ?dentes, dominii huius maioris magistratum adentes audiri petentes, dixerunt se ambassiatores esse ex parte Iesu Christi, florentinae urbis regis, legatos. Quibus introeuntibus, magistratus benignas aures prebuit. Qui, Christi ex nomine, suarum legum confirmationem ab eis expeterunt; insuper et autoritatem suam, ut persequi possent sogdomitas, lenones, lusores, tabernarios et id hominum genus. Quae leges, ubi coram Dominatione legerentur, non poterat se a lacrymnis continere; et in pace dimissi sunt cum promissionibus bonis.

Et duo ex dominorum collegis, de dominorum commissione venerunt ad Sanctum Marcum loquentes mecum, videlicet fratre Roberto de Galliano (fratre Hieronymo in maioribus occupato). Ordinatum est ut maturius id agi debuisset et per reformationem per populum approbatam; modus tam pueris quam etiam mulieribus daretur in vestitu et aliis multis. Et sic res ipsa dimissa fuit.

Interim tamen mirabilie fuit quomodo pueri ex lascivis castitati dediti, et levibus graves effecti sunt; factique sunt in terrorem cunctis viris et mulieribus male viventibus. |18v| Circuibant enim civitatem et suburbia, instrumenta omnia lusorum rapientes; sogdomitas, laenones, crapulosos convitiis [= conviciis] insequentes; vanisque mulieribus mortis imaginem chartis expressas, vel alia per quae de suis venitatibus et pompis erubescerent. Atque ita expurgaverant urbem et suburbia, ut nullus palam auderet genus aliquod facinoris pre se ferre: non invenisses in urba chartas, non taxillos, que iam omnia erant, una cum vanitatibus et capillaturis et pigmentis et commentis mulierum, in rogum coniiecta publica in platea Dominorum cremarant.

Supplicationem vel processionem publicam etiam habuerunt, dominica in Ramis Palmarum 1496, circiter octo milium puerorum et iuvenum albis vestimentis indutorum, qui portantes Salvatoris imaginem quando cum ramis palmarum a pueris ebreorum in asina exceptus(?) fuit, canentes ibant "Osanna filio David" etc., et multa alia in Dei laudem. Quos insequuta est civitas omnis, atque ob omnibus passim pluries conclamatum "Vivat Christus Florentię rex!". Vidisses nobilissimos cives, ditissimos, graves, eruditos, omni humano fasto demisso, coram Christi imagine et in luto saepenumero genua flectere et lachrymis abunde ex oculis cuntorum rorantibus Christum in suum regem deposcere. Conclamatum est precipue in ecclesia cathedrali, ubi pro Monte Pietatis oblati ea die fuerunt plusquam mille quadringenti aurei.

Ex qua ad Sanctum Marcum redeuntes, in ipsius platea cives, religiosi et pueri choros divinos ducentes atque in Dei laudem iubilantes, post Christi imaginem adoratam, cuncti lacrymbundi pre ingenti gaudio spiratali [sic, = spiritali] ad propria sunt reversi.

Quo etiam tempore, hortante fratre Hieronymo, Mons Pietatis in urbe erectus, societates denuo institutę et multa bona patrata sunt, quae conceptum iam fervorem ad bonorum operum partum enutrirent. Regimen quoque urbis in pleniorem popularem formam redactum, pro cuius habendo magna sala e regione Palatii supra(?) locum pedagrorum idest supra doganam - ipso fratre Hieronymo hortante - extructa est.

Florebat tunc conventus hic et numero fratrum receptorum et sacrarum scripturarum lautissimo pabulo, quod frater Hieronymus abunde filiis ministrabat et concursu totius urbis, maxime nobilium, qui spritualia haurientes, temporalia sua nobis copiose impartiebant, ita ut paradisus in terris vederetur hic locus.

Se heu!, cito extrema gaudii huius luctus mox occupavit. Nescio enim quo Dei iudicio; scio tamen quod iusto licet occulto, si vel nostris vel aliorum meritis exigentibus omnium peaedictorum cito vicissitudo venit. Nam et florentini cives, qui in supradicta eorum regiminis revolutione per exhortationem supradicti fratris Hieronymi, pacem universalem fecerant inter se, remittentes invicem si quid fuisset olim quacumque occasione circa regimen; que etiam pax fuerat publica lege firmata. Postmodum inter se discordes effecti, unionem et pessimam divisionem et animorum |19r| partitionem incurrerunt. Aliique dicebantur "del frate", alii contratii, sive piagnones et compagnacci. Quae quottidie invalescens, initium fuit eversionis omnium bonorum mediatorum.

<1496>. Nam insequente eius anni hieme, paulatim res nostre turbati ceperunt, cum pontifex iam pridem per apostolica brevia fratrem Hieronymum Romam ad se vocaret, neque ille paruisset, excusationibus adductis, quae aeditę sunt. Cepit pontifex una cum reverendissimis domino kardinali neapolitano, ordinis protectore, et fratre Ioachino Turriano Veneto, magistro ordinis, agere ut Sanctus Marcus una cum omnibus suis membris uniretur Congregationi Thuscię; cuius instituendae fuerat autor reverendus ordinis procurator frater Franciscus Andreę de Florentia, cuius vicarius generalis erat quidam frater Iacobus de Sicilia. Sed cum frater Hieronymus manifeste obstaret, neque appareret unquam descensurum ad eorum voluntatem, censuram primo et excomunicationem pertulit magistri ordinis. Quam tamen minime publicavit nec fratribus publicari permisit; sed coactis civibus plurimis - fratrum presertim parentibus et cognatis -, exposuit illis pontificis et magistri ordinis voluntatem circa huiusmodi, et suadens ipsam in suorum filiorum et affinium maximam spiritualis profectus iacturam, cum hiis haberent uniri qui non minus bonis moribus forent educati, induxit animos tum saecularium tum fratrum ut eiusmodi unioni nullatenus consentirent. Atque ita tam pontifici quam ordinis magistro respondit parentes fratrum nuper receptorum execrari huiusmodi unionem.

Sed nec venientem vicarium generalem - fratrem Iacobum Syculum antedictum - superiorem recognovit, nec fratres permisit recognoscere, sed tanquam simplex frater in suo adventu admissus, qui ut <  .   .   .  >  simplex vir patienter omnia tulit.

(...|19r|...)

<1497>. Anno igitur Domini proxime insequenti Mcccclxxxxvij, declamante ipso fratre Hieronymo in ecclesia cathedrali florentina, evenit ipsa xl^ma ut unus ex summi pontificis natis, in Tyberis aquis enecatus, reppertus fuerit. Quod ubi frater Hieronymus didicit, in publica declamatione - palleata quadam locutione - referre ausus est <     .       .       .      .    >  et populum fautores presertim suos <  .    .  >  concitare < . .  >; quae res ubi a pontifice scita est, vehementer in fratrem Hieronymum dicitur exarcisse.

Mox cum seditio quorundam in civitate florentina contra eum excitaretur, praedicans in ecclesia cathedrali, per vim compulsus est in Sanctum Marcum reverti, die scilicet Ascensionis. Quo die parum abfuit quin tota civitas ad arma consurgeret, divisis pro eo et contra eum factionibus. Ab eo die frater Hieronymus domi se continebat. Et mox, mense iunio, publicata est contra eum excommunicatio papalis in aede Divę Reparatę, Sanctę Marię Novellę, Sancti Spiritus, Sanctę Crucis et Abbatiae florentine monachorum Sanctę Iustinę.

Quibus diebus, fratres quidam magnae opinionis in hoc conventu in Domino quieverunt, a facie futurę malitię subtracti. Inter quos fuit venerabilis frater Thomas Businus et frater Sanctes Oricellarius.

|19v| Hinc, die vj^a iulii pestis fratres Sancti Marci invasit, dispersique sunt fratres in proximas civitati villas, quas ab amicis et devotis piisque civibus ad habitandum obtinuerunt, fratre Hieronymo in conventu remanente. A qua estiam peste conventus fesulanus et conventus pratensis immunes minime extiterunt. Perierunt ex ea peste per eam aestatem plures fratres, inter quos aliqui magna cum dilectione, in obsequium aliorum se exponentes, sanctitate vitae probatissimi habebantur et conventui perutiles. Per eam aestatem quinque nobilissimi viri cives florentini in urbe hac capite plexi sunt, quod populari regimini adversantes et Petri Medices extorris fautores haberentur. Quae res animos multorum nobilium contra fratrem Hieronymum excitavit; quod vel rei approbatorem vel - cum illos eruere posset - minus voluisse crediderint.

Hieme insequente, cum conventus iam liber foret a peste, fratres domum revocati sunt. Et frater Hieronymus eo tempore nihil reliqui fecit ut experiretur si quomodo excommunicationum vinculis solveretur, quamquam contra eam scripsisset epistulas et multa argumenta quibus eam vel nullam vel surreptitiam suaderet. Et fratrum nomine contra eam apologeticum aedidit, et multa viris peritorum consilia contra eam coegit; quin etiam quamdam subscriptionem quadringentorum civium florentinorum ad sui excusationem fieri curavit a fratribus quibusdam. Quod non modici scandali in urbe seminarium fuit, opinantibus plurimis huiusmodi conciliabula pro regiminis intelligentia faederari.

Denique nihil profuit, sed perstitit in sententia pontifex. Et neque publicę dominorum petitioni annuit, qui destinarant ea pro re ad ipsum dominum Dominicum Bonsium, civem florentinum et iureconsultum suum oratorem. Frater ergo de huiusmodi absolutione desperans, convocatis fratribus, instantissimas ad Deum praeces iugiter fiendi mandavit, quibus suam clementiam implorarent, ut bono operi in sua iam ecclesia incohato perspicere et ad consumationem dignaretur perducere. Ipso igitur imponente, tot supplicationes, tot preces a purissimis cordibus fratrum iugiter aedebantur (in fide enim et cordis simplicitate) tot iuvenes, virgines et seniores ha in re que nonnisi Dei honorem et proximorum salutem exterius redolentes, quid lateret in homine ignorantes, cordis sui vota Domino effundebant.

Novum quoque psallendi et orandi modum instituit, qui fratres quidem magis ad fervorem intendere videbatur. Sed non modicum admirationis toti civitati induxit. Supplicationes enim et processiones fiebant noctu in hoc et aliis conventibus, in quibus fratres albas cerę candelas manu gestantes et rubeas cruces alta voce psalmos decantantes, totum monasterium et ortum et claustra circuibant; atque in hunc modum ad auroram quandoque psallentes invigilabant. Potissimum autem psalmum illum Ecce quam bonum et quam iucundum, cun versu Te Deum laudamus etc., sub cantu octavi toni alternatim, tam suaviter modulabantur ut finis eius modulationis |20r| magna cum difficultate imponeretur. Et hoc observatum est fere per totum hiemem, bis aut ter in hebdomada, presertim in occurrentibus solemnitatibus. Inde opinantur multi varias postmodum fratres - presertim iuniores - infirmitates incidisse, ex quibus plurimi vel non multo post obierunt vel penitus invalidi sunt effecti. Multa enim incommoda tum somni tum frigidissimi nocturni aeris patiebantur.

Sed ad propositum redeamus. Destitit interea frater Hieronymus a publica predicatione ad diem usque Epiphaniarum, in qua non quidem ipse contionem habuit sed fratrem unum exhibuit praedicantem, cui nomen erat frater Stephanus de Codiponte, vir devotus et litteratus.

■ Stefano (messer Spina al secolo) di Bartolomeo da Codiponte (dioc. Luni), OP apr. 1491 , † 1499. C. Vasoli, Stefano da Codiponte: una breve vicenda savonaroliana, MD 29 (1998) 261-79; specie pp. 267-68, dove si accetta l'interpretazione cronografica (La Cronaca di Santa Caterina di Pisa usa lo stile pisano?) proposta per le testimonianze del periordo savonaroliano.

At per Septuagesimae tempus ipse frater Hieronymus magna amicorum et fratrum comitante catena, cum in aedem Divę Reparatę rediisset, tanta seditio contra eum oriri ferebatur ut vim populi non espectaverit contra se, sicut prius, insurgere; sed in Sanctum Marcum rediens ibi per xl^mam, exclusis mulieribus, ut viris omnis pateret qui poterat locus predicaturus. Sed in Bachi seu carnis privii die, constituit ut omnes in sese credentes in ecclesia Sancti Marci sacrosanctum Domini nostri corpus acciperent. Ea igitur die infinitus pene virorum et mulierum et puerorum numerus ad hanc ecclesiam congregatus, sacro Christi corpori per illius manus summa cum devotione communicavit. Ubi autem Missa est, ipse - globo fratrum exceptus - pixidem in qua dominicum corpus asservabatur manibus gestans, ambonem conscendit ligneum, quem erigi fecerat in media ecclesię porta. Cum conscendisset, spectante innumera populorum multitudine, quorum pars in platea pars in ecclesia erat: «Si quae - inquit -, florentini cives, hactenus vobis ex Dei nomine futura predixi vera non sunt, et si apostolica contra me censura efficax et valida est, ut certus de veritate efficiaris rogo Deum nostrum unum et trinum, cuius Filii sacrosanctum corpus adest, mortem mihi modo inducat». Quae ubi cessavit loqui, per quartam fere horę portionem moratus, tandem in sacrarium rediens sacras vestes deposuit; et populus magna cum exultatione ad propria est reversus.

■ exclusis mulieribus, ut viris omnis pateret qui poterat locus predicaturus: così il testo, né saprei quale lapsus o sofisticata metafora renda incomprensibile il brano; viris omnis = viris omnibus? Quel che segue, in Bachi seu carnis privii die = nel giorno liturgico d'astinenza da vino e da carne.

→<1498>.