precedente successiva

fra Silvestro di Andrea di Luca Maruffi da Firenze

■  n. 1461, prof. 1476, † 23.V.1498  ■

 

Compagno di morte di fra Girolamo Savonarola. Rogo e impiccagione, come in particolare visti e raccontati da fra Roberto Ubaldini da Gagliano o da Firenze (OP 1489, † Siena 3.I.1535) primo autore della Chronica conventus Sancti Marci de Florentia ordinis Prędicatorum.

Le testimonianze su fra Silvestro evocano anche notizie su due suoi parenti, anch'essi frati domenicani: lo zio paterno fra Girolamo di Luca Maruffi (OP 1459 ca., 1493) e il fratello germano fra Zanobi di Andrea Maruffi (OP 1482, † 1496).

Emilio Panella OP

San Domenico di Fiesole, aprile 2020

1

ë

2


■ Bibliografia di base:

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia = Firenze, Bibl. Laurenziana, S. Marco 370, Chronica conventus Sancti Marci de Florentia ordinis Prędicatorum (redazione 1505-1612).

Pasquale VìllariLa storia di Girolamo Savonarola e de' suoi tempi (2 voll., 1859-61) (CENTI, Fra Silvestro 11-12).

R. Creytens, Les actes capitulaires de la congrégation Toscano-romaine O.P. (1496-1530), «Archivum Fratrum Praedicatorum» 40 (1970) 415a.

Indices generales, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 51 (1981) p. 377a.

A.F. Verde, La Congregazione di San Marco dell'ordine dei frati Predicatori. Il 'reale' della predicazione savonaroliana, «Memorie domenicane» 14 (1983) pp. 165, 415b, 419a.

CENTI, Fra Silvestro = T. S. CENTI, Fra Silvestro Maruffi, Siena (Ed. Cantagalli) 1996, pp. 80.

aa.VV., Studi savonaroliani. Verso il V centenario, a cura di G.C. Garfagnini, Firenze (Ed. del Galluzzo) 1996, p. 338b voce "Maruffi Silvestro". E tutti i volumi di tale collezione "Savonarola e la Toscana".

R. Ridolfi, Vita di Girolamo Savonarola, Firenze (Le Lettere) 1997, p. 449a.

A.F. Verde - E. Giaconi, Epistolario di fra Santi Rucellai, «Memorie domenicane» 34 (2003), p. 404a.


Firenze, convento San Marco 2 febbraio 1461: fra Girolamo di Luca Maruffi da Firenze emette professione solenne

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 92v: «Tempore secundi prioratus [1459-1461] venerabilis patris fratris Sanctis Schiattesii, infrascripti solemniter sunt professi, videlicet: (...)  Frater Hieronymus Lucę aluptarii de Florentia, professus est die 2a februarii 1460» (= 2.II.1461 del nostro computo). La vestizione religiosa e noviziato di fra Girolamo doveva risalire almeno al 1459-1460.

aluptarius = calzolaio(?), dalla radice del latino classico aluta, alumen (= cuoio, scarpa). Luca, padre di fra Girolamo e nonno di fra Silvestro, era un calzolaio!

Firenze, convento San Marco 1474/75: a quattordici anni completi Silvestro Maruffi da Firenze si fa frate nel convento domenicano di San Marco

«Di poi, nella età di xiiij anni varcati, mi feci frate di San Marco...»: autodichiarazione di fra Silvestro di Andrea di Luca Maruffi da Firenze (vedi sotto alla data 25 e 27.IV.1498). Se Silvestro nasce nel 1461, come tramanda la letteratura (CENTI, Fra Silvestro p. 11), i 14 anni rinviano all'anno 1475; o meglio al 1474, dato che a quei  tempi nel computare usavano contare anche l'unità di partenza. Poi Silvestro emetterà professione solenne il giorno 8 novembre 1476 (vedi sotto alla data 8.XI.1476).

1475 ca.: fra Girolamo di Luca Maruffi, vicario generale della Tuscia, aveva concesso l'ospizio di Lecceto ai frati domenicani di Fiesole; donazione poi annullata e trasferita (tra 1498 e 1500) ai frati di San Marco di Firenze

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 24r: «Oratorium Iliceti sub t(itul)o Assumptionis beatę Marię hanc originem habuit. Nam communitas gangalannica donavit et dedit xxxta iugera terrę fratri Dominico Guerruccio, filio huius conventus, et ibi vitam heremiticam duxit. Veniens ad mortem [8.X.1485], reliquit et donavit predictum locum conventui Sancti Marci, in quo mortuus est et sepultus. Omnia autem que ibi apparent, a fratribus sum empta. Frater autem Hieronymus Marruphus, vicarius Thuscius generalis, hunc locum fratribus fesulanis concessit. Sed quia non dicitur datum, cum datum ab eo qui de iure dare non potest, ideo nulla fuit ipsa donatio. Post mortem [23.V.1498] autem fratris Hieronymi de Ferraria, patres conventus in capitulo hic celebrato petierunt predicutm locum a magistro ordinis [1487-1500] Ioachimo Veneto sibi restitui, tamquam datum ab eo qui dare non poterat. Quod et obtinuerunt, ut extant literę eiusdem patentes, irritantes et annullantes dictam concessionem loci, denuo fratribus Sancti Marci concedens locum Iliceti cum omnibus suis iuribus. Fratres autem tenentur singulis annis perpetuis duraturis, nomine census, dare et offerre libram unam cerae predictę communitati ut loci patronae».

Il brano Oratorium Iliceti sembra redatto e inserito successivamente dalla medesima mano (ma più senile). Donazione di Lecceto 30.X.1481: «Locus qui dicitur Sancte Marie de Licceto et Omnium Sanctorum in comuni Gangalandi, comitatus Florentie, fuit acceptatus pro ordine, et institutus super eodem vicarius frater Dominicus Guerrruccius de Florentia, qui eundem erexit et construxit sua opera et industria ex elemonsinis, et habet auctoritatem quam habent priores conventuales in conventibus suis, et potest dispensare [dippensare scr.?] cum eisdem in pena que debitur pro fractione silentii, et recipere fratres undecunque veniant, dummodo habeat licentiam a suis superioribus, et potest conversos recipere, et potest ibi et alibi predicare elemosinasque retinere pro usu eius et fabrica dicti loci. Et quod nemo inferior etc. Datum Florentie, die xxx  octobris 1481» (Registrum litterarum magistri Salvi Cassetta de Panormo, Arch. Generale dell’Ordine dei Predicatori, Roma, Conv. Santa Sabina, IV.6, f. 65v). Cf. A. Zucchi, Gli Ospizi Domenicani in Toscana, Firenze 1946-47, pp. 71-84 per quelli dipendenti dal convento San Marco; originale in «Memorie domenicane» 64 (1947).

Ospizio di Lecceto originariamente appartenente al convento fiesolano: Fiesole, Archivio del convento San Domenico, 1: Cronica conventus Sancti Dominici de Fesulis (inizio redazione 1516), f. 99r: «Frater Silvester Evangeliste de Marradio accepit habitum clericorum die 4 octobris 1491 per manus fratris Dominici de Mugello vicarii in loco Iliceti, et ibi mansit in habitu per duos menses. Deinde, ad instantiam reverendi vicarii Tuscie fratris Hieronimi de Marruffis et dicti fratris Dominici de Mugello, fuit receptus in hoc conventu fesulano, ubi tempore suo fecit professionem in manibus fratris Martini de Bononia predicti». In margine destro di questo item, mano di poco più tardiva scrive: «Nota quod hospitium Licceti erat sub hoc conventu quando frater Silvester de Marradio accepit habitum, et hoc apparet quia frater Dominicus de Mugello erat vicarius huius conventus».

Firenze 8 novembre 1476: fra Silvestro di Andrea di Luca Maruffi da Firenze emette professione solenne nel convento domenicano di San Marco

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 93v: «Tempore prioratus fratris Alexandri Rinuccini, infrascripti professi sunt...: Frater Ambrosius Iacobi de Bianchis de Mediolano, professus est solemniter viij novembris 1476. Frater Sylvester filius Andreę Lucę Marruffus Florentinus, professus est solemniter ut supra, viij novembris 1476».

Cf. R. Creytens, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 27 (1957) 294-301 = ed. di ff. 91r-93v. A.F. Verde, La Congregazione di San Marco dell'ordine dei frati Predicatori. Il 'reale' della predicazione savonaroliana, «Memorie domenicane» 14 (1983) p. 165 n. 5.

Fiesole, convento San Domenico 1482: Zanobi di Andrea Maruffi da Firenze veste l'abito domenicano per il convento fiesolano il 17 marzo 1482, ed emette professione l'anno successivo 1483

Fiesole, Archivio del convento San Domenico, 1: Cronica conventus Sancti Dominici de Fesulis (inizio redazione 1516), f. 98r: «Frater Zenobius Andree de Marruffis de Florentia accepit habitum clericorum per manus fratris Francisci de Salviatis die 17 martii 1481 more florentino, et revoluto anno professus est».

Il patronimico di fra Zanobi (= flglio di Andrea Maruffi) lo fa di certo fratello germano fra Silvestro.

Pisa, convento Santa Caterina 1488-1489: talune vicende della comunità riformata, priore fra Girolamo di Luca Maruffi

«Quando nel 1488 Lorenzo il Magnifico pensò d'intervenire a Pisa - allora sotto il dominico di Firenze - per riformare la comunità domenicana locale, San Marco fornì una ventina di religiosi pronti per dar vita alla nuova colonia dell'osservanza. A capo di questo gruppo troviamo precisamente fra Girolamo Maruffi. Tra i giovani sacerdoti che vennero allora a Pisa per costituire la nuova comunità riformata troviamo anche il suo nipote, ossia il nostro fra Silvestro, associato nell'impresa con fra Domenico da Pescia. Del vecchio Maruffi, ossia di fra Girolamo, la cronaca pisana scrive: "Il giorno successivo all'introduzione della riforma (ossia il 29 agosto 1488) fu eletto priore fra Girolamo Maruffi, illustre per virtù e per dottrina, e subito fu confermato dal Maestro dell'Ordine..."» (CENTI, Fra Silvestro pp. 9-10; cf. p. 16).

Registrum litterarum magistri Ioakini Turriani Veneti, Arch. Generale dell’Ordine dei Predicatori (Roma, Conv. Santa Sabina) IV.9, f. 81v (Venezia 16.II.1489): «Absolvitur frater Ieronimus de Florentia, prior pisanus, ab infamia quorundam fratrum qui dixerunt eum quesivisse a magistro generali auctoritatem removendi fratres de conventu Sancti Marci et in eodem assignandi etc. Venetiis, 16 februarii».

1490-1492

Tra 1490 e 1492 fra Silvestro Maruffi predica a Prato, San Gimignano, e a Firenze in Santa Verdiana e San Pietro Maggiore. Da BENEDETTO LUSCHINO, Vulnera diligentis [1518-20 ca.], a cura di S. Dall'Aglio, Firenze (Ed. del Galluzzo) 2002, p. 304 n. 33.

4 ottobre 1491: fra Girolamo di Luca Maruffi vicario della Tuscia

Archivio del convento San Domenico di Fiesole, 1, Cronica conventus Sancti Dominici de Fesulis, f. 98v: «Frater Silvester Evangeliste de Marradio accepit habitum clericorum die 4 octobris 1491 per manus fratris Dominici de Mugello vicarii in loco Iliceti, et ibi mansit in habitu per duos menses. Deinde, ad instantiam reverendi vicarii Tuscie fratris Hieronimi de Marruffis et dicti fratris Dominici de Mugello, fuit receptus in hoc conventu».

Firenze(?) 2 febbraio 1493: decesso di fra Girolamo di Luca Maruffi

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 150v: «Frater Hieronymys Lucę Marruffus de Florentia, nativus <    .      .     .   > post plurimos praelationum, predicationum, confessionum et alios religionis labores exactos, summa hominum (et - ut creditur - Dei) acceptione, plenus dierum, precipua devotione receptis sacramentis ecclesiasticis defunctus est nocte media quae diem februarii secundam antecessit 149.

Cf. A.F. Verde, La Congregazione di San Marco dell'ordine dei frati Predicatori. Il 'reale' della predicazione savonaroliana, «Memorie domenicane» 14 (1983) p. 203 n° 7. CENTI, Fra Silvestro p. 27.

Roma 8 settembre 1495: ordine ai frati Domenico da Pescia, Tommaso Busini e Silvestro Maruffi di trasferirsi a Bologna e a un convento della Congregazione riformata

Roma, breve papale 8.IX.1495: «Comandiano inoltre sotto pena di scomunica latae sententiae a fra Domenico da Pescia, a fra Tommaso Busini e a fra Silvestro da Firenze, che entro nove giorni... dalla notizia di questa lettera, di partire per Bologna per essere destinati, sotto l'autorità dl Vicario suddetto della Lombardia, a uno qualsiasi dei conventi della suddetta Congregazione, fuori però del dominio di Firenze» (CENTI, Fra Silvestro p. 36).

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 151v: «Frater Thomas Francisci de Businis, civis antea florentinus, qui annum agens xxxiij a re publica et magistratibus bono exemplo ad religionem venit. Anno demum aetatis quinquagesimo in hoc conventu animam Deo reddidit, sacramentis omnibus rite exhibitis, die xvja iunii 1497, feria vja, hora <  .  . > dictis iam vesperis, non sine desiderio sui ac maerore fratrum omnium. Fuit enim vir in gerendis negociis prudens, iniunctaque sibi munera sedulo implebat. Praedicator erat satis commodus».

Arezzo 29 settembre 1495: lettera di fra Girolamo Savonarola a fra Silvestro Maruffi 

«???». R. RIDOLFI, Le lettere di Girolamo Savonarola. Nuovi contributi, Firenze 1933, p. 233(?: volume non disponibile nella biblioteca di SD di Fiesole). CENTI, Fra Silvestro pp. 37-38 ("in veste italiana"). Vi si ricava che fra Silvestro volgeva nel convento fiorentino di San Marco la funzione di lettore, ovvero d'insegnante nella scuola conventuale.

Prato 17 aprile 1496: lettera di fra Silvestro Maruffi a fra Santi Rucellai da Firenze [OP 2.VI.1495, † 28.V.1497]

«Venerabilis pater etc. Ser Iuliano da Ripa m'à referito che la Paternità Vostra ha inteso benissimo el caso di Schiatta Ridolfi. Preghovi siate contento fare quel raporto al Vicario dell'Arciveschovo che voi intendete, et fate conto che io sia un altro voi perché tucto ad voi me ne riferisco. Parme che a questo bono homo sia stata fatta una gran iniuria.

El Padre [= fra Girolamo Savonarola] fecie questa mactina un maravigliosa predica. Pregate idDio per me. Ex convento nostro Sancti Dominici de Prato die 17 aprilis 1496, Frater Silvester». Da A.F. Verde - E. Giaconi, Epistolario di fra Santi Rucellai, «Memorie domenicane» 34 (2003), pp. 159-160; cf. anche pp. 217-219.

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 96r: «Frater Sanctes Iohannis Pauli Oricellarius, civis et patritius florentinus, Pandulphus antea vocatus. Annorum natus duorum(?) de sexaginta, existens unus de decem viris libertatis et pacis R. P. [= rei publicae] florentinae, pater pauperum, defensor ac tutor pupillorum et viduarum, maximę opinionis vir, ut mensuram consertam, coagitatam ac superabundantem reciperet. Mundum - cui superficietenus ante servierat - spernens, habitum huius sanctę religionis in hoc conventu recepit a prefato reverendo vicario generali [= fratre Hieronymo Savonarola], in cuius manibus - antea exactum probationis tempus - ex dispensatione apostolica professus est 17 aprilis 1496. [Add.:] Accepit enim habitum die 2 iunii 1495»; f. 151v: «FrateSanctes Iohannis Pauli Oricellarius de Florentia, iam sexagenarius, qui prope biennium ingressus erat religionem, die martis xxviii maii 1497, hora circiter 4a noctis, defunctus est, perceptis debitis sacramentis coram fratribus pie ac devote congregatis in quarta camera infirmarię. Hic vir patricius tam in saeculo quam in conventu nostro religiosissime vixit. Nam, uxore eius defuncta, superstitibus filio uno et filiabus 4or, ipso agente octavum et xxm annum, cęlibem vitam deinceps, videlicet circa annos duos et xxxta duxit, atque omnem virentis aetatis ardorem - exercitatione continua corporis sobrietateque ac rigore et sanctimonia - adeo superavit ut nullis inferior religiosis haberetur (...)».

Firenze, convento San Marco, 24 (25?) maggio 1496: decesso di fra Zanobi di Andrea Maruffi, fratello di fra Silvestro

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia, f. 151r: «Frater Zenobius Andreę Marruffus Florentinus, nativus fesulani conventus, in hoc conventu laudabiliter obiit 24 maii 1496».

Fiesole, Archivio del convento San Domenico, 1: Cronica conventus Sancti Dominici de Fesulis (inizio redazione 1516), f. 147r: «Frater Zenobius Andree de Marruffis, sacerdos, obiit die 25 maii 1496 ex contractione nervorum propter incisionem testiculi putrefacti».

Cf. A.F. Verde, La Congregazione di San Marco dell'ordine dei frati Predicatori. Il 'reale' della predicazione savonaroliana, «Memorie domenicane» 14 (1983) p. 208 n° 3. CENTI, Fra Silvestro pp. 39-40.

maruffi2.htm

precedente successiva