precedente successiva

ZÉNON KALUZA

Une lettre inédite du pénitencier pontifical Guillaume de Moerbeke,
«Archivum Fratrum Praedicatorum» 76 (2006) 31-38.

lettera del penitenziere Guglielmo OP, Roma 26.III.1278

Andrea di Buonaiuto da Firenze, capitolo SMN_est, s. Tomm. d'Aquino (1365-67): Veritatem meditabitur guttur meum (Prov. 8,7)■ Me ne inviò estratto lo stesso autore Z. Kaluza (origini polacche), settembre 2007, tramite il comune amico prof. Stefano Caroti (Univ. di Parma). Grazie!

■ Materia strettamente connessa con i miei due contributi: Nuove testimonianze su Guglielmo da Moerbeke, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 56 (1986) 49-55; Ancora sul penitenziere Guglielmo da Moerbeke, AFP 59 (1989) 5-16.

■ Qui di seguito riassumo il contributo di Kaluza, riproduco il testo di questa nuova lettera di  fra Guglielmo da Moerbeke OP († 1286) e aggiorno la lista delle lettere finora conosciute del penitenziere papale Guglielmo.

 Emilio Panella, novembre 2010

1 Il nuovo contributo di Z. Kaluza
2 Lettera del penitenziere Guglielmo, Roma 26.III.1278
3 Lista aggiornata delle lettere conosciute del penitenziere
4 Penitenzieria e traduzioni: più concorrenti che subordinate!
ë

 

1. Il nuovo contributo di Z. Kaluza

ZÉNON KALUZA, Une lettre inédite du pénitencier pontifical Guillaume de Moerbeke, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 76 (2006) 31-38.

Ecco ora una quinta lettera del penitenziere e cappellano papale Guglielmo, Roma, San Pietro, 26.III.1278, pressoché al termine della penitenzieria e alla vigilia della nomina all'arcivescovato di Corinto (9.IV.1278); missiva indirizzata alle monache benedettine di Metz, copia conservata nel codice parigino, Paris, BN France, lat. 10027, ff. 7v-8v.

«Comme pénitencier pontifical, Guillaume de Moerbeke appartenait à la Sacrée pénitencerie apostolique, existant depuis le VIIe siècle. Sa tache, pour laquelle il s'appuyait sur différents collaborateurs  -  juristes, conseillers, scribes, rédacteurs, enregistreurs, expéditeurs, etc.  -  consistait à juger les actes «relevant exclusivement du for interne» (actes dont «la seule conscience du coupable est le témoin»), ceux, dont l'absolution était réservée au pape, et ceux relevant du for externe (fautes graves méritant un chatiment important). La décision prise, le pénitencier faisait part aux intéressés de son jugement, nommait sur place une personne honorable comme exécuteur de sa volonté si - et seulement si - toutes les conditions du pardon, clairement formulées, étaient remplies» (p. 32; cf. «Dict. de théologie catholique» 12/2 (1933) 1138-60).

■ Segnalo minuscolo lapsus, prime righe di pg. 33, «Lettre de Guillaume... écrite à Florence entre le 14 février et le 15 mars 1273»: a Firenze scrive fra Nepo 13.VII.1273, il quale riporta lettera di Guglielmo, rilasciata invece in Orvieto tra gli estremi 14 febbraio e 15 marzo del medesimo anno.

2. Lettera del penitenziere Guglielmo da Moerbeke, Roma 26 marzo 1278

Ecco il testo della lettera del penitenziere Guglielmo secondo edizione Kaluza, pp. 37-38:

Rome, 26 mars 1278. Lettre au confesseur des moniales bénédictines de l'abbaye Saint-Pierre-aux-Nonnains à Metz. Paris, BNFrance, lat. 10027, ff. 7v-8v. Copie.

Frater Guilhermus de Morbeka, domini pape penitenciarius et capellanus, discreto viro  -   -  confessori deputato,  -   -   abbatisse et monialibus monasterii Sancti Petri ad Moniales Metenses Ordinis sancti Benedicti, salutem in Domino.

Ex parte   -   -  abbatisse et conuentus monialium et conuersarum monasterii Sancti Petri ad Moniales Metenses Ordinis sancti Benedicti fuit propositum coram nobis, quod nonnulle earundem pro violenta manuum iniectione in seipsas, religiosos alios et clericos seculares, inciderunt in canonem sententie promulgate; alique vero pro conspirationis offensa, denegata abbatisse seu superioribus suis obedientia, transgressionibus regularium mandatorum et sui Ordinis statutorum excommunicationum sententias incurrerunt in tales generaliter promulgatas; quedam etiam ex eis, aliis consentientibus, in eodem monasterio symoniacum habuerunt ingressum, quarum alique sic ligate se diuinis miscuerunt. Super quibus supplicari fecerunt humiliter eis per fidem appostolicam salutari remedio misericorditer provideri   -   ­

Licet autem tales noscantur grauiter deliquisse, quia tamen pro eis religionis fauor et sexus candicio interpellant, discretioni vestre, de qua plenam in Domino fiduciam optinemus, auctoritate domini pape committimus, quatinus predictis manuum iniectionibus que in se invicem per vos, illis vero, que in personas alias religiosas seu clericos seculares manus temerarias iniecerunt per vos et earum prelatos, dummodo earum excessus non fuerit adeo difficilis ve! enormis, quod propter hoc sit sedis appostolice consilium requirendum post competentem satisfactionem iniuriam passis exhibitam, ac aliis ex<c>ommunicatis ex causis predictis, purgatis per satisfactionem condignam excessibus earumdem super premissis, participatione cum excommunicatis, non tamen in crimine et peccatis suis aliis, que vobis confitebuntur (nisi forte talia fuerint, propter que merito sit sedes eadem consulenda), possitis hac vice absolutionis beneficium impertiri iuxta formam ecclesie in talibus consuetam et iniuncta singulis earum pro modo culpe penitentia salutari, et aliis, que talibus debent et consueverunt iniungi, cum hiis, que sic ligate ex quodam inprovidencie lubrico se diuinis inmiscuerint, dispensatiue misericorditer agere, prout secundum Deum animarum suarum saluti videritis expedire, agentes cum symoniacis secundum statutum concilii generalis.

Datum Rome apud Sanctum Petrum, septimo Kalendas Aprilis pontificatus domini Nicolai pape tertii anno primo.


3. Lista aggiornata delle lettere conosciute del penitenziere papale Guglielmo

Ricordiamo allora, in ordine cronologico, gli atti del penitenziere e cappellano papale fra Guglielmo da Moerbeke finora conosciuti:

Orvieto, 10 novembre 1272; ed. Th. Hirschfeld, Genuesische Dokumente..., «Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken» 17 (1914-24) 32-33. Paravicini Bagliani, Guillaume de Moerbeke 29.

Orvieto, tra 14 febbraio e 15 marzo 1273; ed. E. Panella, AFP 59 (1989) 14-15.

Lione, 3 novembre 1274; ed. H. Ch. Scheeben, Albert der Grosse. Zur Chronologie seines Lebens, Vechta 1931, 153.

Viterbo, 20 novembre 1276; ed. E. Panella, AFP 56 (1986) 53-54. Paravicini Bagliani, Guillaume de Moerbeke 31.

Roma, San Pietro, 26 marzo 1278; ed. Z. Kaluza, AFP 76 (2006) 37-38.

4. Penitenzieria e traduzioni: più concorrenti che subordinate!

In Nuove testimonianze..., AFP 56 (1986) p. 52, e in Ancora sul penitenziere..., AFP 59 (1989) p. 5, avevo abbozzato quanto poi riformulato in queste pagine web:

«L’ufficio della penitenzierìa papale  -  c'invitano a credere (gli atti del penitenziere)  -  fu veramente esercitato da Guglielmo in concorrenza con l’attività di traduzione dal greco. E dànno reale riscontro alla testimonianza lasciataci da Witelo, amico di Guglielmo: la penitenzierìa papale non fu un semplice beneficio per permettere al dotto domenicano d'attendere indisturbato al lavoro scientifico ma concorreva veramente col tempo dedicato all’opera di traduzione; in consonanza, peraltro, col temperamento dello stesso Guglielmo, "credens plus intellectu practico quam speculativo"...».

Le moltiplicate lettere di competenza della penitenzieria mi confermano in questa remota ipotesi!



Andrea di Buonaiuto da Firenze, capitolo SMN_est, s. Tomm. d'Aquino (1365-67): Veritatem meditabitur guttur meum (Prov. 8,7)

finis

 

precedente successiva