|224rb|...  <I>ndica michi [1,6].

<Divisio>

Hic secundum primam divisionem ostendit suam defectionem quantum ad mentem quia ignorate rei petere videtur notitiam; tamen secundum modum secundum dicamus sic: Postquam exclusit acceptationis impedimentum, hic redit ad prosequendum intentum. Et circa hoc tanguntur tria. Primo tangitur sponse desiderosa postulatio vel deprecatio; secundo, ibi Si ignoras [1,7] tangitur sponsi circumspecta responsio; tertio, ibi Pulcre [1,9] tangitur sponsi ab adolescentula grata et gratulabunda commendatio.

Circa primum facit duo, quia primo format precativam petitionem et secundo, ibi ne vagari, |225va| assignat exaudibilitatis motiva vel impulsivam vel coactivam rationem. Circa primum facit duo. Primo precatur sibi dari notitiam persone sponsi in generali et secundo in speciali, ibi ubi pascas [1,6]; et primo quantum ad locum sui pastus et secundo quantum ad tempus sui accubitus, ibi ubi cubes, ecce locus, in meridie, ecce tempus; vel tempus referatur ad utrumque scilicet ad pastum et accubitum. Circa secundum tangitur duplex ratio. Una ne efficiatur vagabunda, secunda, ibi post gregem [1,6b], ne iudicetur inverecunda.

<Expositio>

Circa hec, duo sunt attendenda scilicet loquendi modus et verborum intellectus. Circa primum nota quod loquitur methaphorice apostrophice de personis filiarum ad personam sponsi, et de persona incongniti ad personam congniti, quia prius dicit Indica michi [1,6] quem quasi nesciat esse sponsum cui loquatur, et post dicit tuorum quasi ipsum esse sciat. Loquitur etiam sine expressione personarum et tamen cum expressione conceptuum quia vocat sponsum anime sue dilectum, quod contingit ferventer amanti quia, ut dicitur, amor et tussis celari non possunt. Amor enim assimilatur ardori et maxime in absentia amati. Ferventer igitur amans suum amorem exalando exterius manifestat ut refrigerium ardoris assumat, secundum Crisostomum in libro I De compunctione cordis; et iterum quia ex convenientis sibi patefactione delectationem sibi aggenerat.

Circa secundum nota quod duplex est verborum intellectus. Unus est fundamentalis, qui attenditur secundum possibilitatem, et alius est intentionalis, qui attenditur secundum necessitatem. Et quanto primus magis recedit a possibili tanto secundus magis apropinquat intentioni. Ex hoc enim ostenditur quod actor qualicumque possibilitate voluit ostendere suam in­tentionem. Et inde est forte quod sancti nostri primum intellectum non curaverunt exprimere, quasi scilicet interdum nimis distantem a probabilitate; vel forte etiam propter aliud, quia scilicet nimis interdum sonat carnalitatem et modicam utilitatem et multam curiositatem. 'I\amen si est methaphora in fabula, considerandum est quod qualitercumque esse potuerit.

Quantum ergo ad primum sensum potuit esse quod Salomon haberet sodales suos vel in palatio qui dicuntur comites palatini, vel in mensa qui dicuntur commensales, vel in camera qui dicuntur cubicularii, qui habebant greges suos separatos a gregibus regis et quod rex faceret pasci greges, quos causa solatii vel providentie frequenter vel interdum iret visere, et in meridie propter estum et propter sumptum cibum in aliquo loco propinquo cubando pausaret. Vel certe loquitur sponsa ipsa carnalis methaphorice ubi pascas [1,6] scilicet te ipsum et familiam tuam, et cubes idest pauses, in meridie idest in mera die idest in medio diei quando non est tempus eundi extra idest palatium tuum et pausatorium tuum. Sodales vocat |225vb| principes, "quasi simul edales". Gregem autem vocat eorum familiam, iuxta illud Ps. [78,13] «Nos autem populus eius et oves pascue eius».

Quantum vero ad secundum sensum, si quidem referatur ad ecclesiam, ipsa denigrata et pressa tribulationibus, secundum glosas, loquitur ad sponsum tamquam ad pastorem, quia ipsam pascit sacramentaliter corpore suo, iuxta illud Io. 6[,56] «Caro mea vere est cibus», et intellectualiter pascit eam verbo suo, iuxta illud Eccli. 15[,3] «Cibavit illum pane vite et intellectus etc.». Hec dicit Indica quia inter catholicos et herreticos situata in tempore meridiei idest persecutionum, sicut accidit tempore Constantis et Arrii et aliorum quando Maximus episcopus ierosolimitanus ex deceptione erat contra Athanasium apud Tirum, sed indicato ei a Pathnutio resiluit, ut habetur X libro Ecclesiastice hystorie. Ignorat utrum in persecutionem patientibus an ipsam inferentibus, cubet idest requiescat et vere ipsos pascat. Ac per hoc ignorat quibus debeat adherere. Sodales autem dicuntur herretici secundum sanctum  .   .   .  et Glosam, quia et ipsi pascunt sed non vere quia nec habent sacramenta nec vere scripturas intelligunt. Horum autem greges, secundum sanctum   .   .   . , sunt ipsorum conventicula. «Vagari autem est errare», secundum sanctum   .   .   .

Si vero referatur ad animam ipsa denigrata per penitentiam vocat sponsum pastorem quia consolatione sua ipsam pascit spiritualiter, iuxta illud Apoc. 3[,20] «Ego sto ad ostium et pulso; si quis michi aperuerit et audierit vocem meam, introibo ad illum et cenabo cum illo et ipse mecum». Dicit autem Indica quia inter bonos et malos situata in meridie temptationum ignorat si ipsam vere pascat sponsus. Unde et beatus Anthonius, a demonibus multipliciter exercitatus, sentiens tandem Christi presentiam legitur dixisse: Ubi eras, bone Iesu, ubi eras? Quare a principio non fuisti mecum ut me iuvares et sanares vulnera mea? Cui Dominus respondit: Anthoni, hic eram sed expectabam agonem tuum. Nunc autem quia viriliter dimicasti, in toto orbe te faciam nominari. Sodales etiam et ipsi dicuntur quia et ipsi se fingunt spiritualiter pascere sed non faciunt, quia «Spiritus sanctus discipline effugiet fictum», ut dicitur Sap. 1[,5].

Si vero referatur ad patriam, ipsa denigrata per miseriam comparative sponsum vocat pastorem quia ipsam pascit cibo angelico, cibo regio, se ipso eternaliter, iuxta illud Ps. [77,25] «Panem angelorum manducavit homo», et Luc. l4[,15] «Beatus qui manducabit panem in regno Dei», et Io. 10[,9] «Ingredietur et egredietur et pascuam inveniet». Dicit autem Indica ut ostendat divinam incomprehensibilitatem quia «lucem habitat inaccessibilem», ut dicitur I Thim. 6[,16], et ut ostendat quod in se solo habet tamquam in fine ultimo perfectam delectationem |226ra| et quietem. Unde Glosa: in meridie «idest in splendore maiestatis tue». Et Philosophus dicit in VII Ethicorum quod Deus gaudet una et simplici delectatione. Sodales autem dicit angelos qui spiritus et pastores dicuntur.

Dicit autem ne vagari [1,6b] volens ostendere quod gloria non destruit naturam. Licet enim beati sint incorruptibiles et impeccabiles per gloriam, tamen corruptibilitatis et peccabilitatis non amiserunt naturam. Nichil enim quod est de ratione hominis aufertur per gloriam quia sic homo beatus non esset homo, cum tamen sit perfectissimus homo. Vel hoc dicit ecclesia beatificanda inter philosophos et theologos constituta; unde et sanctus   .   .   .  dicit quod per sodales intelliguntur philosophi. Isti namque beatitudinem promittunt, iuxta illud Augustini Super Iohannem: «Fuerunt quidam philosophi qui dicere audent hominibus: Nos sequimini, sectam nostram tenete si vultis bene vivere».

Si ignoras [1,7].

<Divisio>

Hic tangitur sponsi circumscripta et amorosa responsio. Et circa hoc facit quinque, quia primo increpat eam de sua deceptione; secundo, ibi pulcerima, commendat eam de sua pulcritudine; tertio, ibi egredere, repudiat eam ex turbatione; et quarto assimilat eam ex approbatione, ibi Equitatui [1,8]; et quinto nominat eam ex dilectione, ibi amica.

<Expositio>

Que omnia ostendunt complacentiam sponse, quia amans ostendit amati defectum et diligit eius bonum et turbatur de eius turbatione et delectatur in eius assimilatione et in eius amoris expressione. Ubi secundum sensum fundamentalem vult dicere: Cum tu sis pulcra super omnes et interius et exterius et in commensuratione et in colore et habeas formositatem, commensurationem et magnitudinem - quia hec tria comprehendit pulcritudo, secundum Philosophum in IV Ethicorum - si tu ex ignorantia credis te in colore obfuscatam, non venias ad civitatem regalem ad me sed vadas ad vineas et campestria loca quibus fratres tui deputaverunt te. Tamen non decipiaris, quia ego amo te et tuam pulcritudinem reputo dignam deduci cum curribus patris tui et cum equis meis idest cum maximo comitatu ex utraque parte. Loquitur autem sic quia Egyptii forte maxime utebantur curribus sed Salomon equis, vel quia equi regales debebant deducere pulcritudinem eius in curribus.

Quantum vero ad ecclesiam sensus est: Tu es pulcerima. Ad pulcritudinem enim tria requiruntur, ut dictum est, que quidem tria consecuta est ecclesia per Filii Dei humanationem secundum quam Christus est caput ecclesie, iuxta illud I Cor. 11[,3] «Caput viri Christus, caput Christi Deus». Ergo pulcra in capite et pulcra in alio corpore, In capite quidem; humanitas enim est effecta maxima quia humanitas fuit unum in persona effecta cum illo de quo scriptum est in Ps. [144,3] «Magnitudinis eius non est numerus». Secundo effecta est commensuratissima |226rb| quia ab illo est assumpta qui in se immensus existens est omnium aliorum mensura, secundum Philosophum in X Methaphisice; et Sap. 11[,21] dicitur «Omnia fecit in pondere, numero et mensura». Tertio effecta est mixtis coloribus decenter colorata quia ab illo est ornata qui est «candor lucis eterne», ut dicitur Sap. 7[,26], et est «ignis consumens», ut dicitur Deuter. 4[,24], et sanguine passionis rubricata. Candidum igitur et rubicundum sunt mixta in eius colore. Item est pulcra in alio corpore per sacramenta et articulos fidei, quibus nichil maius, nichil commensuratius, nichil potest esse decentius coloratum. Vide magnitudinem in matrimonio, iuxta illud Eph. 5[,32] «Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in ecclesia». Attende commensurationem in ordine, attende candorem per baptismum, considera ruborem per confessionem etc. Cum ergo sis pulcerima, deciperis vocans te ex persecutione nigram vel nigrefactam, quia persecutio non habet denigrare sed clarificare, iuxta illud Augustini «Quod fornax auro, quod lima ferro, hoc facit tribulatio viro iusto». Unde Glosa: «Per tribulationes te pulcriorem efficere constitui». Si hoc ignoras, egredere, idest vagare, ut dixisti prius, secundum expositionem sancti  .   .  .  ; et abi post vestigia gregum [1,7] idest imitare herreticos, et pasce hedos tuos; sicut enim per baptismum et fidem sacramentorum ecclesie hedi convertuntur in agnos ita per herresim agni convertuntur in hedos, secundum sententiam sancti   .   .   .   qui dicit: Pasce venenosa herba. Iuxta tabernacula pastorum [1,7b] idest conventicula herreticorum qui non sunt veri pastores, sed iuxta eos quia pascunt quidem sed venenosa herba.

Equitatui [1,8] etc. idest rei tam pulcre, vel idest sicut Pharao persequens in curribus populum Israelem submersus est et populus liberatus, simili modo te liberabo a persecutionibus herreticorum.

Amina mea idest mecum unum effecta sicut corpus cum capite; unde sanctus  .   .  .  : Suum equitatum populum israeliticum acirologice dixit. Est enim acirologia «impropria dictio», ut dicit Donatus^[1], ut «sperare dolorem pro timere».

Quantum vero ad animam vult dicere: Tu es pulcra per virtutes quia per ipsas est maxima. In rebus enim que mole carent idem est maius esse quod melius esse, ut dicit Augustinus in VI De Trinitate. «Virtus autem est que bonum facit habentem», ut dicit Philosophus in II Ethicorum; et virtutes sunt maxima bona, ut dicit Augustinus in libro III De libero arbitrio. Attende igitur magnanimitatem quia hanc habet qui aliquam virtutem habet. Item per virtutes es commesnuratissima quia virtuosus per virtutem est mensura et regula aliorum, ut dicit Philosophus in III Ethicorum. Attende igitur modestiam temperantiam iustitiam prudentiam, |226va| que omnia commensurationem dicunt. Item per virtutes es decenter colorata quia per virtutes anima recipit in se candorem lucis eterne et ignem consumantem, candidum et rubicundum, ipsum dominum Iesum, iuxta illud Eph. 3[,17] «Habitare Christum per fidem in cordibus vestris». Et Bernardus: «O anima, Dei ymagine insignita, similitudine decorata». Attende igitur candorem castitatis et ruborem caritatis. Ergo hec apparet per virtutes sumptas generaliter et per aliquas specialiter. Cum ergo sis pulcerima, deciperis vocans te ex penitentia denigratam, quia penitentia pocius habet depurare quam denigrare, quia per penitentiam sordes peccatorum delentur. Unde Ps. [50,9] «Asperges etc.». Ysopus est herba humilis et purgans pectora, et significat humiliationem et memoriam penitentie. Egredere [1,7] ergo etc. quod dicebatur de herreticis exponendo de ypocritis. Unde Glosa, iuxta tabernacula pastorum, «quia ypocrite hic sequi bonos videntur». Hedos tuos: Glosa, idest «pravos motus carnis». Rec assimilatur equitatui sui quia per virtutem anima pacifice equitat super equum corporis pungendo et refrenando ut oportet. Sed in curribus Pharaonis idest elidentis quia faciunt animam currere et elidere omnia vicia vel quia de Egypto idest tenebris culpe liberante. Amica per unitatem caritatis.

Quantum vero ad gloriam tu es pulcra per gloriam. Non debes te vocare nigram ex mei comparatione quia nec luna dicitur tenebrosa nec stella, quamvis non sint lucida ut sol, immo et a mei comparatione idest quia me respicis et a me respiceris est tota pulcritudo tua quia «claritas Dei illuminabat eam», ut dicitur Apoc. 21[,23].

Et quod sequitur exponatur de oginenistis, ut supra. Equitatui [1,8] etc. quia hec est terra promissionis, hic sunt liberati ab Egypto omnis angustie et ab omni elisione temptationis demoniace. Amica quia ibi est perfecta caritas.

<P>ulcre  etc. [1,9].

<Divisio>

Post amorosam responsionem sponsi tangitur gratulabunda commendatio ipsius ab adolescentula. Facit autem duo, quia primo ipsum de pulcritudine apparentium partium attollit, et secundo ipsi munera promittit, ibi Murenulas [1,10]. Circa primum facit duo, quia primo commendat ipsum de pulcritudine genarum et secundo colli, et utrique addit assimilationem. Et similiter circa primum facit duo, quia primo promittit munera pretiosa et secundo artificiosa, ibi vermiculatas  [1,10].

<Expositio>

Secundum igitur titulum ecclesie, quantum ad sensum fundamentalem videtur velle dicere quod aliqua adolescentula coniunctissima sponse eius laudibus congratulata et laudanti grata commendat sponsum a decenti morum et membrorum pulcritudine, quasi esset una domicella, sicut consuevimus dicere de aliquo: Ipse videtur una domicella. Unde commendat eum de |226vb| pudica facie que maxime decet mulieres et maxime apparet in genis; turtur enim est animal pudicum. Et similiter commendat de pudico collo, quia monile est ornamentum pectoris mulieris, monens quod talis sit maritata. Vel si secundum Ysidorum, libro XII Ethimologiarum, monile dicatur esse ornamentum mulieris, valt dicere quod tanta est eius pulcritudo quanta est mulierum per artificium. Subdunt  <   ?  ?    > adolescentule in plurali quia talis colli pulcritudinem naturalem decet decorari pretioso et artifitioso ornamento artificiali; sicut dicimus quod scarletum, non romandiolum pannum, decent frisia. Murenula enim, secundum Ysidorum libro XIX Ethimologiarum, est ornamentum colli in modum cuiusdam cathenule, dictum per diminutionem et similitudinem cuiusdam convolutionis a murena pisce; quia - ut dicit in libro XII - «solum feminei sexus asserunt esse et de serpente concipere et ob hoc sybilo a piscatoribus evocari». Vermiculatum autem, secundum Glosam et sanctum  .   .   ., idem est quod «distinctum et variatum». Vel quod mutat in plurale contingit ex alienatione amoris vel ex reverentia sponse et aliorum, quasi non sibi vendicans potestatem. Si autem secundum unam glosam est vox sponse, ad eundem sensum reflectatur. Si autem secundum aliam glosam et sanctum   .   .   .  sit vox sponsi ad sponsam, sic sponsus postquam dixerat sponse pulcritudinem in generali, dicit eam in speciali, secundum Glosam; excusans eam, secundum sanctum  .   .   . , de verbis meretriciis que videbatur protulisse dicens «Ne vagari incipiam», asserens eius pudicitiam, et non solum verbi sed etiam cogitatus, penitentiam et verecundiam que maxime apparet in genis.

Cetera possunt exponi ut supra, preter quam illud numeri pluralis, quod dicebatur referri ad humilitatem, quod hic potest referri ad auctoritatem.

Quantum vero ad ecclesiam, quomodolibet dictorum trium modorum exponatur, ad idem potest sensus referri quia adolescentula intelligitur quedam particularis ecclesia, et sponsus et sponsa idest ecclesia et Christus idem sunt sicut corpus et caput. Huius ergo gene, secundum Glosam, sunt predicatores quia genis conterimus cibum, sed turturis propter verecundiam et sequestratam conversationem. Debent enim predicatores et dicenda prius discutere et verecunde turpia verba peccatorum proferre et turbam ad contemplandum declinare. Dicuntur autem due gene potius quam facies, secundum Bernardum, quia predicatores et doctores debent studere veritati indagande et propter ipsum amorem veritatis. Vel, secundum sanctum  .   .   . , gene ecclesie dicuntur sicut turturis quia ecclesia uni servit marito, et secundum Glosam quia morte mariti viduata eius semper memoriam teneat et gemat. Per collum autem, secundum Glosam, intelliguntur doctores quia «per collum membra capiti coniunguntur», secundum sanctum   .   .   .  vero et Glosam, etiam quia «per collum ventri cibum trahicimus [trahicimur cod.] et verba proferimus». |227ra| Debent autem esse monilia per ornatum morum, secundum Glosam, et quia «pectora virginum verbis et exemplis claudere debent». Murenule autem, secundum sanctum <.   .   .>, dicuntur sacre scripture propter labilitatem, sed auree propter interiorem pretiositatem, secundum Glosam, sed vermiculate argento propter eloquii venustatem, secundum sanctum  .   .   .   et Glosam.

Quantum vero ad animam, intelligendum quod ipsa debet habere pulcritudinem in genis idest ruborem in cogitationibus suis de commissione mali, de negligentia boni, de ingratitudine beneficii, et de hoc semper gemere sicut turtur, necnon et de absentia sponsi, iuxta illud Ps. [119,5] «Heu me quia incolatus meus prolungatus est!»; et collum eius idest cogitatio, qua cibum intellectualem in ventre memorie reponimus, debet pectus munire ne superbiat. Debet quoque habere ornamentum et pretiositatem et venustam distinctionem quia aliter verba eius talia esse non possent. «Ex habundancia enim cordis os loquitur», ut dicitur Luc. 6[,45].

Sed in patria gene idest predicatores sunt pulcerimi per gloriam et aureolam sicut turtur propter sequestrationem omnimodam, et habent omnimodum ornatum et plenariam scripture perferctionem.

[1] Donato (fl. 250 d.C.) , Ars maior III, 3 (ed. L. Holtz, Paris 1981, p. 658).