|
De mixtione elementorum in mixto BNF, Conv. soppr. C 4.940 (1315-1316 ca.), ff. 11vb-17rb | |||
|
■ Trattato inedito. Qui inserito nel 2005, da mia trascrizione 1982; affidabile, ma da ricontrollare sull'originale manoscritto quando si volesse far uso scrupoloso del testo o appurare tutti gl'incidenti scrittorii. Rigore scolastico nella stesura; vaglio delle auctoritates quando il caso lo richieda: "secundum novam et veram translationem" ovvero la greco-latina del Moerbeke; articolazione in otto capitoli premessa in avvio e ripetuta in chiusura (inserisco titolazione nel corpo del testo); subarticolate obiezioni e risposte (cc. 5-8). "Materia molto difficile" (proemio). Remigio vi deve metter mano pressato da insistenti richieste di taluni frati. E corregge con cura, se ripara più volte omissioni per omeoteleuto.
Nessun rinvio né attivo né passivo rispetto ad
altri scritti dell'autore. Difficile proporre attendibile
datazione (decenni più remoti dell'attività dottrinale di Remigio centrata nelle
discipline delle arti? - benché non diretto prodotto d'insegnamento, come rivela
la premessa «Inportunis
petitionibus et instantiis multis...,
acquievi conscribere...»).
Di certo il trattato
De mixtione tra le prove intellettualmente impegnate di Remigio. Area: filosofia della natura, chiave aristotelica.
■ →Letture contestuali! | |||
|
<Prohemium: qualiter elementa sunt in mixto, modus procedendi> | |||
| 1 | Elucidatio terminorum positorum in questione | 5 | Argumenta ad probandum quod elementa sunt actu in mixto, et eorum solutiones |
| 2 | Opinio Averrois et eius reprobatio | 6 | Argumenta ad probandum quod elementa non sunt in mixto in potentia, et eorum solutiones |
| 3 | Opinio Avicenne et eius diversimode intellecte approbatio et reprobatio | 7 | Argumenta ad probandum quod elementa sunt in mixto materíaliter tantum et in pura potentia, et eorum solutíones |
| 4 |
Questionis vera determinatio [= elementa remanent in mixto non in actu puro neque in potentia pura et materialiter tantum sed medio modo idest virtute et quasi habitualiter] |
8 |
Argumenta ad ostendendum quod elementa non sunt in mixto virtute, et eorum solutiones | octo partes tractatus | ë |
|11vb| Incipit tractatus de mixtione elementorum in mixto fratris Remigii Florentini ordinis fratrum Predicatorum.
Inportunis petitionibus et instantiis multis fratrum quorundam amplius non valens resistere, acquievi conscribere aliqua secundum modulum parvitatis mee de re valde difficili et vires meas excedenti, scilicet qualiter elementa sunt in mixto, confisus de ope illius qui nulli commixtus existens omnibus rebus est intimus, beningnissimus dominus Deus noster.
Modus autem procedendi erit talis:
Primo namque ponetur elucidatio terminorum positorum in questione, qua queritur utrum miscibilia sint in mixto actu vel potentia.
Secundo tangetur opinio Averrois et eius reprobatio.
Tertio tangetur opinio Avicenne et eius diversimode intellecte approbatio et reprobatio.
Quarto ponetur questionis vera determinatio.
Quinto adducentur argumenta ad probandum quod elementa sunt actu in mixto, et eorum solutiones.
Sexto adducentur argumenta ad probandum quod elementa non sunt in mixto in potentia, et eorum solutiones.
Septimo adducentur argumenta ad probandum quod elementa sunt in mixto materialiter tantum et in pura potentia, et eorum solutiones.
Octavo adducentur argumenta ad ostendendum quod elementa non sunt in mixto virtute, et eorum solutiones.
Procedentes igitur secundum ordinem pretaxatum, circa primum dicamus quod veritas questionis vel propositionis dependet ex significatis terminorum positorum in questione vel propositione. Et ideo ad evidentiam proposite questionis considerandum est quid sit miscibile et quid sit mixtum. Et quia miscibile et mixtum in quantum talia sunt per mixtionem, ideo ulterius considerandum est quid est mixtio, et quarto quid sit actus, et quinto quid sit potentia.
Quantum ergo ad primum et secundum et tertium, simul notandum est quod contingit aliqua misceri ad i<n>vicem sex modis, scilicet apparenter, mendaciter, existenter comuniter, methaphisice, per accidens. et vere et proprie.
Primo igitur modo aliqua miscentur tantum apparenter, puta quando unum miscibilium ponitur iuxta aliud, et miscibilia illa propter eorum parvitatem non discernuntur a sensu; et secundum hoc unum et idem erit mixtum et non mixtum, ut dicit Philosophus in I De generatione [I,10: 328a3-15], quia - ut dicit - non videnti acute erit mixtum quod non erit mixtum linceo idest babenti oculos linceos, quia linx animal fertur acute videre. |12ra| Secundo modo aliqua dicuntur misceri mendaciter. puta quando unum minimum secundum quantitatem ponitur iuxta aliud; quia tale minimum non est reperire cum esse(?) quantum sit divisibile in infinitum. Tertio modo aliqua miseentur existenter sed comuniter et large loquendo de miscibili mixto et mixtione; puta quando unum minimum non secundum sensum vel quantitatem sed minimum secundum naturam et formam ponitur iuxta aliud minimum, puta quando ponuntur equi iuxta homines in exercitu, et capre iuxta oves in grege etc. Et secundum istum modum loquitur Philosophus de mixtione propositionum, de inesse et de necessaeio et de contingenti in I Priorum, et nos loquimur in comuni sermone. Quarto modo dicuntur aliqua misceri methaphisice, quemadmodum si diceretur misceri materia et forma, vel subiectum et accidens ad invicem. Quinto modo dicuntur aliqua misceri per accidens, puta duo accidentia per mixtionem suorum subiectorum quemadmodum contingit in coloribus. Sexto modo dicuntur aliqua misceri vere et phisice et proprie. Et isto ultimo modo loquimur ad presens de miscibili mixto et mixtione.
Sic ergo loquendo notandum est quantum ad primum positum in questione quod, secundum Aristotilem in I De generatione [I,10: 328a19-21], ad hoc quod aliqua dicantur vere et proprie miscibilia duo requiruntur. Et primum est quod sint «activa et -passiva ad i<n>vicem» et per consequens comunicent in materia. Unde, sicut dicit [I,10: 328a22-23], «medicina - idest ars medicine - non facit sanitatem» scilicet miscendo se ei, «nec sanitas miscetur corporibus». Et universaliter nulla accidentia miscentur, quoniam carent materia ex qua, nisi per accidens scilicet per mixtionem corporum in quibus sunt. Secundum est quod adequentur in potentiis quia «Gutta vini - ut dicit [I,10: 328a26-28] - mille milibus amphoris aque coniuncta non miscetur; solvitur enim species vini et mutatur in omnem idest totam aquam», que scilicet omnino dominatur. Unde non est ibi mixtio sed augmentatio dominantis, ut dicit. Et nota quod ista equalitas est proportionis non quantitatis; que quidem proportio non consistit in individuali sed habet quandam latitudinem , ut dicit Philosophus in II De generatione. |12rb| Et Commentator super hoc: ita quod secundum diversitatem formarum et naturarum in rebus diversis sunt diversitates proportionum in miscibilibus, scilicet in carne, osse, ligno, lapide et sic de aliis.
Circa secundum nota quod de ratione mixti, ut mixtum est proprie, est quod sit omiomeros [= ομοιομερες] idest eiusdem rationis in toto et qualibet parte, ut dicit in I De generatione [I,10: 328a10-11], ita scilicet quod quelibet pars mixti sit mixt<um>.
Circa tertium nota quod mixtio proprie, secundum Philosophum in I De generatione [I,10: 328a22; Florilège 4,18], est «miscibilium alteratorum unio», scilicet in quodam medio comuni ipsis miscibilibus in quantum alterata sunt. Alterata autem sunt secundum formas accidentales, idest activas et passivas qualitates. Unde illa unio intelligitur in quadam qualitate comuni omnibus qualitatibus activis et passivis, sicut color medius est qualitas comunis coloribus extremis. Sic ergo apparet quod mixtio, idest forma mixti et mixtum est, preceditur ab alteratione et precedit generationem non tempore sed natura, disponendo miscibilia dispositione que est necessitas ad formam substantialem mixti, per cuius introduetionem tale vel tale mixtum generatur, puta lapis vel metallum. Ex hac igitur diffinitione apparet quod mixtio differt ab alteratione et generatione et corruptione et etiam ab augmento et diminutione, que attenduntur secundum quantitatem, et etiam motu locali, qui attenditur secundum ubi, quia mixtio attenditur secundum qualitatem. Patet etiam quod differt a compositione et congregatione iuxta se positorum.
Circa quartum nota quod actus accipitur dupliciter, ut dicit Philosophus in II De anima [II,1: 412a10-12; cf. Florilège 6,30], scilicet pro actu primo qui est forma, et pro actu secundo qui est operatio. Forma autem est duplex scilicet substantialis et accidentalis. Unde et actus primus potest dici duplex: scilicet primo primus, ut forma substantialis; et secundo primus, ut forma accidentalis. Operatio enim similiter est duplex. Quedam est que in medietate causatur a forma substantiali, et ista est esse substantiale; unde angelus, qui dicitur esse compositus ex essentia et esse, dicitur esse compositus ex potentia et actu, quia idem est. Alia est que causatur ex forma accidentali, et hec est duplex: quedam immediate causatur ab ipsa, licet ipsa mediante forma substantiali |12va| causetur naturaliter loquendo, et ista est esse accidentale; alia causatur ab ipsa mediante esse, et hec retinet nomen comune operationis propter suam imperfectionem respectu aliarum operatiorium dictarum; unde vocatur operatio proprio nomine, sicut proprium accidentale retinet nomen proprii comunis quia nichil addit super ipsum quod ad perfectionem pertineat. Unde et actus secundus potest dici tripliciter, scilicet primo secundus et secundo secundus et tertio secundus. Sic ergo est quintuplex actus in universo: forma substantialis, forma accidentalis, esse substantiale, esse accidentale et operatio.
Circa quintum nota quod potentia dicitur ad actum, ut patet in IX libro Methaphisice, et ideo potentia dici potest quintuplex secundum quintuplicem actum ad quem dici potest.
Hiis igitur sic prelibatis sciendum est quod omnes expositores de hac materia loquentes videntur niti ad salvandum dictum Aristotilis super hoc. Quia igitur Aristotiles dicit in I De generatione quod in mixtione generatur medium comune, generatio autem proprie pertinet ad substantiam, et ibidem dicit quod a «mixtio est miscibilium alteratorum» [Florilège 4,18], alteratio autem pertinet ad accidens qualitatis, ideo forte Commentator ex hiis motus dicit in commento super libro III De celo quod forme elementorum secundum quas elementa miscentur ad invicem, sunt medie inter substantiam et accidens sive inter formas substantiales et formas accidentales; et ex istis formis resultat quedam forma comunis media quando elementa miscentur, et quod suscipiunt magis et minus sive intenduntur et remittuntur in quantum sunt forme accidentales, et etiam suscipiunt contrarium, quia non sunt pure substantie; et sic salvat dictum Aristotilis quod elementa non sunt actu in mixto sed potentia, scilicet sicut extremi colores sunt in medio.
Sed hec opinio multipliciter apparet impossibilis. Primo quidem quantum ad hoc quod ponit medium inter substantiam et accidens, quod impossibile apparet dupliciter. Primo quidem quia inter affirmationem et negationem non potest esse aliquid medium, secundum Philosophum. Substantia autem et accidens opponuntur, quantum ad veritatem significati ipsorum, secundum affirmationem et negationem. Substantia enim est res cui de sui natura debetur non esse in subiecto, sed accidens est res cui de sui natura debetur esse in subiecto. Esse autem in subiecto et non esse in subiecto contradicunt; ergo nature substantie et accidentis contradicunt. Ergo medium non potest cadere inter ea; non |12vb| quin substantia participare proprietatem accidentis, puta accidentaliter alicui advenire quemadmodum indumentum accidentaliter advenit induto, non tamen sicut subiecto sed sicut habituato. Nee potest dici quod forma substantialis est substantia et tamen est in subiecto quia est in materia; aliud enim est esse in materia et aliud esse in subiecto, quia subiectum dicit quid in actu, materia autem dicit quid in potentia que per formam quidem fit aliquid in actu. Et accidens similiter potest participare aliquam proprietatem substantie, puta essentialiter inesse, quemadmodum color essentialiter inest albedini, non tamen color per se subsistit sine subiecto. Licet et accidens supernaturaliter virtute divina possit per se existere sine subiecto ad modum substantie, sicut contingit in sacramento eucharistie, nichilominus tamen accidens semper remanet ibi in natura accidentis, ut scilicet secundum suam naturam debeatur ei esse in stibiecto.
Item ridiculum est dicere medium esse inter ea que non sunt unius generis, ut probatur in X Methaphisice [X,7: 1057a-b]. Medium enim et extrema ex eodem genere esse oportet, quia quando mutatio fit de extremo ad extremum oportet quod mutatio prius perveniat ad medium, sicut exemplificat in sonis et coloribus. Prius enim aliquid fit mi nus album quam totaliter nigrum, et prius fit minus nigrum quam simpliciter album. Permutari vero ex alio genere in aliud genus non contingit nisi secundum accidens, ut ex colore in figuram, ut dicit.
Item medium componitur ex extremis, idem autem non componitur essentialiter ex hiis que sunt diveri generis cum eo.
Item apparet eius opinio impossibilis ex hoc quod dicit formas elementorum suscipere magis et minus. Omnis enim forma suscipiens magis et minus est divisibilis per accidens, scilicet ratione sui subiecti, in quantum scilicet subiectum potest eam participare magis vel minus, secundum Philosophum in VI Phisicorum. Secundum enim omne id quod est divisibile per se vel per accidens contingit esse motum continuum. Loci enim mutatio est secundum locum, et augmentum et detrimentum sunt secundum quantitatem. Locus autem et quantitas sunt per se divisibilia. Item secundum qualitatem, que quidem dividitur per accidens et suscipit magis et minus, est motus continuus alterationis. Si igitur forme elementorum suscipiunt magis et minus, sequetur quod |13ra| generatio et corruptio elementorum sit motus continuus, quod est impossibile.
Item si forma substantialis elementorum suscipit magis et minus sequetur quod forma ignis, magis et minus facta, non sit eadem forma secundum speciem sed alia, quia omnis differentia secundum formam substantialem variat speciem. Illud autem quod est magis, differt ab eo nuod est minus, et quodammodo est ei contrarium, ut magis album et minus album. Ergo forma substantialis ignis, magis et minus facta, erit alia secundum speciem. Sicut enim in numeris variatur species per additionem et subtractionem unitatum, ita in substantiis variatur species per additionem et subtractionem differentiarum, ut dicit Philosophus in VIII Methaphisice.
