Anno autem ipso MCCCCXLVIII^vo die X^a mensis augusti, frater Antonius de Viterbo ordinis praedicatorum bacalarius perusinus a reverendo patre frate Petroantonio viterbiense sacrae theologiae professore tunc generali vicario conventuum in Romana Provincia regularium, institutus vicarius conventus Sancti Spiritus de Senis cum ea autoritate quae solet dari prioribus conventualibus, cum nonnullis ordinis eiusdem fratribus urbem Senarum accessit, claustrumque conventus Sancti Spiritus ingressus, litteras apostolicas praescripti tenoris domino Jacobo memorato abbati ac apostolico delegato obtulit in ipso claustro in sede quadam sedenti.

Qui dictus abbas huiusmodi apostolicis litteris receptis perlectisque, de consensu ac voluntate et expressa licentia domini Apollonii de Mantua abbatis monasterii Sanctorum Salvatoris et Cyrini de Abbatia ad Insulam et monasteri Sancti Eugenii prope Senas ordinis divi Benedicti et Congregationis Sanctae Justinae (quorum monasteriorum conventus is Sancti Spiritus erat membrum) coram ipso existentis asserentisque habere se plenam de hoc faciendo a capitulo suorum monasteriorum praedictorum autoritate<m>, de qua publicum instrumentum in deposito asservatur, conventum hunc cum omnibus suis iuribus ab ordine Sancti Benedicti et congregatione Sanctae Justinae et a prefatis monasteriis apostolica autoritate sibi in ea parte commissa suppressit ac omnino diremit, qua mox autoritate ecclesiam ipsam conventum et bona cuncta mobilia et immobilia sacro ordini praedicatorum magistro generali et regulari congregationi Ethruscae dedit univit atque adiunxit, fratre Antonio viterbiensi coram eo genuflexo, hoc ipsum supplicanti stipulanti ac recipienti pro dicto ordine praedicatorum et fratribus regularibus Ethruscae Provintiae.

Qui etiam dominus abbas delegatus et commissarius apostolicus, mox induxit praedictum fratrem Antonium et fratres quos cum eo accessisse premisimus, in pacificam possessionem eclesiae conventus et iurium singulorum, de quibus omnibus extant in deposito publica instrumenta, aedita tunc per Johannem olim Nicolai de Senis civem et pubblicum notarium senensem.

[5] Et conventus quidem per hunc ipsum modum ad praedicatores tralatus est atque cum iuribus suis adeptus; verum perscrutanti mihi curiosissime iurium et rerum bonorumque ipsius ecclesiae sacrarii et conventus, index penitus nullus, nullum denique vestigium occurrit, praeter paucas stipulationes publicas pro vinea Sancti Johannis Baptistae, pro domibus quibusdam, ac pro legatis paucissimis ac tenuissimis aeditas. Cuncta haec quae sint a quo sint qui intelligere cupit, ad syndicarios libros recurrat, cum ea hoc in loco tamquam narratione indigna pretemittantur, et in eis oportune satis fuerint comprehensa. Hoc unum itaque non longe a veritate aberrans nec temere dixerim: nihil hodie conspici tam in ecclesiae et conventus structuris quam in rebus aliis mobilibus quod ab ipsa receptione adeptum fuerit, preter situm locorum et monastica quaedam Gradualia. Aedificia namque tum ecclesie tum conventus minora satis ambitu existentia ad solum ipsum pre vetustate collapsa, maiora amplioraque a fundamentis nostris temporibus restaurata fuerunt, ut infra singilatim comprehendemus. Sed ut posteris innotescat: quae rerum vicissitudo subierit, formam veteris ecclesie, veterisque conventus paucis perstringemus, quantum licuerit ex ipsa inspectione, ac seniorum narratione: ne praeterita penitus obscuret oblivio, et ut presentia clare gesta, futurorum animos ad potiora obeunda succendant: ab ipsius itaque veteris ecclesie forma ad angustum et ruinosum conventum nostra currat oratio.

         Tam veteris ecclesiae quam novae situs penitus unus est: nisi quod novae ecclesiae situs et in longitudine et in latitudine atque sublimitate amplior est. Nam veteris longitudo a meridie ducebatur in septentrionem per brachia sexaginta, hoc est ab ima portae meridionalis ac regiae parte ad initium maioris cappellae. Latitudo quae modo extat, deductis cappellis, et crucis brachiis. Altitudine itidem minor fuit, quantum tectum sursum eminet a fornice. Campanile infra in imo orientali ipsius ecclesiæ latere ruinosum admodum habebatur. Sacrarium fuit cohaerens medio lateri orientali, protensum ad orientem per eum locum ubi modo superior orientalis claustri portio sita est; angustum, incompactum, ac vetustissimum ut per omnia contentae congrueret suppellectili, quam pertenuem valde fuisse, ipsius reliquiae liquido usque hodie manifestant.

         Sed ad ecclesiam redeamus, quae ut magnitudine minor extitit ita diversam a nova formam sortiebatur. In ea quippe capella nulla penitus habebatur, sed altaria hinc inde lateralibus parietibus coherebant numero [vacat]. Tegebatur nulla fornice sed ligneis trabibus tegulae suprapositae erant. Chorus in superiori parte ordinibus duobus distinctus utrinque sedes trigintasex circiter ambiebat: in quuius fronte seminuclea maius altare erectum erat. Sepulchrum omnino nullum vel in ecclesia vel in claustro fuisse constat, ex iis quae a nobilioribus civibus per haec nostra tempora tum in ecclesia, tum in claustro delecta sunt, prout latius liber syndicarius comprehendit. Siqua tamen tunc in ea sepulchra erant, ab iis utique sunt ascita quorum nomina ipsa oblivio a fratrum cognitione tulit: sed beata illa atque foelicia prorsus, si in libro vitæ conscripta sunt. Annuos perinde pro anniversariis, pro festis ac id genus piis negociis proventus nullos aut modicos et exiles ipsi ecclesiae constat fuisse legatos, ut neminem teneat aliqua admiratio si tam cito, tamque festine monachi ecclesiae conventuique cesserunt, utpote qui in his residere sine magno incommodo nequivissent.

Veteris autem conventus situs qui a principio receptus fuit perangustus ac ruinosus (ut a senioribus didici et nonnulla vestigia hoc ipsum indicant) totus protendebatur in longum,

         [5v] ab inferiori parte ecclesiae orientali ad ortum superiorem. Latitudo eius fuit a communi via quam vulgo podium vocant ad murulum claustri in quo erecte sunt columnae orientali dormitorio novo suppositae. Aditus seu porta conventus erat in ipso loco, ubi et modo cospicitur. Scala ad dormitorium secus ipsam portam erat ac eregione introitus fratrum ad ecclesiam. Dormitorium caellulas XVm circiter continebat. Sub ipso, refectorium coquina caellarium et reliquae officinae perbreves et angustissimae. Et quo magis angustarentur, portio sub dormitorio non modica cuidam puerorum societati deserviebat, ubi hactenus Dei Genitrix imago picta conspicitur; eius societatis aditus erat in via communi. Talis ergo extitit ecclesia et conventus quem (ut praemissimus) ordo prædicatorum suscepit a monachis.

Anno autem incarnationis dominicae MCCCCXLVIIIo mense februario, anno videlicet primo quo receptus est ab ordine, venerabile patre fratre Johanne de Roma existente priore ipsius conventus, cum fratres ipsum locum inhabitantes soliti forent solvere gabellas pro hiis quae in urbem introducebant, supplicarunt magnifico Senarum Dominio ut et huiusmodi gabellas fratribus mendicantibus relaxarent tam pro solutione vini, quod de vinea Sancti Johannis Baptistae, quae tunc erat extra urbem introducebant, quam pro aliis quibuscumque per helemosynas acquisitis, et ipsis quoque fratribus, a quo spiritualis vitae condimentum accipiebant, salem usibus fratrum necessarium, pro eorum liberalitate elargirentur. Qui domini eiusmodi supplicationem generali consilio et ordinibus proponentes, prima quidem vice pro exsolvendis fratrum gabellis^[1] libras XXti ex communi aerario ac sestaria salis quattuor in usus fratrum unanimes decreto perpetuo concesserunt, altero mox insequenti consilio, cum ea ipsa fratrum supplicatio tractaretur, donatum decreto quoque perpetuo fuit prout in omnibus ipsa supplicatio continebat. Quod quidem decretum per Petrum Alberti Enoch Zancharrum civem et pubblicum notarium senensem per ipsum tempus conscriptum in deposito conventus asservatum nuper offendimus. Sed utinam aliquot ante menses reppertum esset! Nam cum in urbe Senarum a pluribus retro annis pedagia gabellaeque et id genus exactiones venalia exponantur, religiosi tunc, quibus huiusmodi decreta fuerunt concessa, pro immunitate ad gabellarum officiales referunt confirmanda. Verum quia iam per sexaginta ferme annos conventus is sub incertis ac vagis fratribus fuit, nullus in adventu nostrorum fratrum penitus fuit, cui de memorato decreto quicquam cognitum foret. Sed certis temporibus eiusmodi gabellarum officiales pro aliquanta suarum gabellarum remissione fratres supplicaturi conveniebant. A quibus magna cum difficultate et maiore servitute ac dedecore, modo sub publico libello libras quattuor, modo tres obtinebant. Quibus expletis, opere pretium est iterato praeces effundere et saepenumero cassas, adeo charitas iam refriguit. Querenti mihi nuper idest anno MDIXno mense septembri monumenta quaedam antiqua quae in hunc librum ordirer, occurrit memoratum decretum. Circuibant tunc fratres supplices pro gabellis. Id ergo inventum (sententia quamquam tardior primum fuit) ut ad officiales gabellarum vel tunc de ipsorum benignitate confirmandum apportaretur, apportatum tandem fuit. Quo inspecto ipsi officiales responderunt fratribus decretum illud non excedere quotannis summam librarum viginti. Nec verba illa in ipso quae "fiat 'inquiunt' prout in omnibus ipsa supplicatio continebat" referenda aiunt ad premissam fratrum supplicationem: sed ad supplicationem viginti librarum in primo primi consilii decreto expositam quae in altero mox consilio pro primi ratificatione supplicabatur. Aiunt enim tunc temporis

         [6] consuesse nullum decretum publicum non nisi duobus immediatis consiliis ratum haberi. Patet ergo ex ipsorum declaratione decretum illud ubi ab ipsis officialibus ratum habitum fuerit fratribus nostris pro solutione gabellarum quotannis in perpetuum libras viginti condonare. Caveant autem post hac priores ne illius confirmationis obliviscantur.

Anno incarnationis dominice MCCCCLVI^o die XIXa decembris, existente priore huius conventus magistro Leonardo de [vacat ] statutum fuit per generale consilium urbis Senarum, ut prima die solemnitatis Pentecostes, quando videlicet huius ecclesie instat solemnitas singulis annis in perpetuum fiat ex pubblico urbis aere solemnis oblatio ipsi ecclesiae ad quam domini camerae Bichernae et quattuor provisores^[2] cum reliquis urbis ordinibus teneantur mane accedere inter missarum solemnia, singuli cum singulis cereis quos omnes offerant adiunctis funeralibus seu dupleriis quattuor prout in eiusmodi oblationibus habet mos patrius, quod quidem decretum publice aeditum a ser Philippo Magnii de Puppio in ipsius conventus deposito asservatur. Huiusmodi decretum quo nam modo per antiqua tempora fuerit observatum memoria nulla penitus docet. Sed nostris his et pluribus retro annis (ut seniores referunt) nec domini Bichernae aut quattuor provisores nullusque urbis ordo ipsa die oblaturus accessit sed quattuor funeralia dumtaxat per caduceatores inter missarum solemnia transmisserunt.

Anno ipso MCCCCLVI^o circiter (referentibus memorato Michaele sutore, Pauloque Brunetto) cum fratres illi provinciae Romanae nuper in regularem redactae quos receptores conventus huius a principio^[3] extitisse praemisimus, a regulari observantia tepefacti, minus probe atque honeste agerent, a civibus et conventu et urbe expulsi sunt. Causas huius tam accelerati teporis has non temere asseruerim, quod cum per ipsa tempora pestis validissima eam Italie oram, quae ab Apennino protenditur in Campaniae ac Syciliae regnum devastaret, et presertim in religiosos debaccharetur ut in solo Sancti Marci de Florentia conventu, triginta circiter fratres, paucos intra menses enecasset ut ex ipsius fratrum decedentium catalogo nuper inspeximus, coenobia congruo fratrum numero ac merito sunt orbata. Quom enim fratres huc atque illuc per agros dispersi, annos aliquot egissent in spiritu libertatis, eam utique remissionem vitae quam ad illud acerbissimum tempus prelatorum discreta benignitas indulxerat consuetudo iam perversa retinuit, sensimque in praeceps dilabi ac demum corruere fecit. Adde quod ex ipsa peste plurimi venerabiles patres qui pro religione integerrima et vitae ac doctrinae prestantia velut columnae religionis firmissimae se ipsos ac ceteros in regulari observantia retinebant, in urbibus ac conventibus remanentes, ad Dominum migraverunt. Qua ex re factum est, ut in ipsa congregatione Romana paucissimi fratres forent superstites et ipsi quoque iam a vero vivendi modo quam longissime acti. Verum ii quibus animo fuit, vota ac professionem integram retinere, cum pro fratrum paucitate id sibi minus per semetipsos liceret, reverendissimo ordinis magistro Martiali Auribello instantissime supplicarunt, ut sese ac suos conventus adiungerent regulari congregationi Lombardiae, in qua fratres tunc plurimi sanctitate atque doctrina excellentes agebant, utpote quibus pestis aut quicquam adversi ea tempestate haudquamquam obvenerat. Egit reverendissimus ille magister ordinis pro eiusmodi fratrum supplicantum votis, atque sub ipso tempore conventus aliquot Ethruscos regulari Lombardiae adiunxit, inter quos extitit conventus Sancti Marci in urbe Florentia, ac conventus Sancti Dominici prope Fesulas. Reliqui vero ipsius Romanae provinciae sub eiusmodi laxioribus fratribus persistentes, brevi speciem ac nomen sanctitatis et bonae opinionis amiserunt. Inter quos conventus hic Sancti Spiritus non ipsum modo probitatis

         [6v] nomen amisit, verum pro eiusmodi fratrum improbitate, quos ipso conventu ac urbe Senarum exilio actos praediximus, ipsi Romanae Congregationi subtractus in Conventualium ditionem subactus est.

     Fuerunt itaque conventuales in ipso conventu quantum ex bursariae libris coniici potest ferme per triennium. Quo exacto, iterum eidem Romanae congregationi restitutus, sub ipsa continue perstitit ab anno 1459 circiter ad annum 1494. Quo tempore evanescentibus ipsis Romanae congregationis fratribus ad Lombardos regulares tralatus est, ut infra latius explicabimus. Illis autem Romanis fratribus ea fuit vivendi ratio: ter in hebdomada carnibus vescebantur et omnibus vivendi provisio sufficiens ex communi impendebatur. Missarum ac sacrarii et ecclesiae helemosyne in communes sumptus conventus asciscebantur, helemosynarum autem confessionum medietas ipsis confessoribus pro vestimentis relinquebatur. Medietas altera in communes usus conventus cedebat. Qui mos adhuc in nonnullis conventibus qui supersunt de ipsa Romana congregatione ut in conventu ad Minervam de<r> Urbe, Perusino et Cortoniensi servatur.