precedente successiva

Convento domenicano di Todi

12

 

Orvieto | Cortona | Foiano | Pitigliano

ë

Arezzo | Siena | Pistoia

 

Roma 6 aprile 1406: lettera di papa Innocenzo VII

Arch. Segreto Vaticano, Reg. Later. 125, ff. 92v-93r (Innocenzo VII, Roma 6.IV.1406):

«Dudum siquidem pro parte dilectorum filiorum prioris provincialis et fratrum ordinis Predicatorum provincie Romane secundum morem ipsius ordinis, felice recordacionis Bonifacio pape viiij [1389-1404] predecessori nostro exposito quod olim domus eorundem fratrum quam in civitate nostra tudertina tunc temporis habebant, in edificiis et pertinentiis suis per officiales ecclesie romane tunc in eadem civitate existentes demolita et in arcem sive fortalitium erecta extiterat, quodque dicti prior et fratres ex post intra eandem civitatem nullam domum sive locum aliquem habuerant nec habebant, ac pro parte ipsorum prioris et fratrum dicto predecessori humiliter supplicato ut in recompensam dicte domus demolite parochialem ecclesiam Sancte Marie de Camumetia (Caminnetia scr.?) tudertinam cum suis appendiciis pro usu et habitatione eorundem prioris et fratrum perpetuis temporibus ipsis donare dignaretur, idem predecessor dictis supplicationibus annuens per suas literas eandem ecclesiam cum predictis appendiciis dumtaxat pro usu et habitatione prefatis priori et fratribus concessit et donavit, iure tamen rectoris dicte ecclesie... semper salvo...

Verum, sicut exhibita nobis nuper pro parte venerabilis fratris Guilhelmi episcopi tudertini [1405-07], thesaurarii et confessoris nostri, peticio continebat, predicta ecclesia Sancte Marie olim fuit cathedralis ecclesia tudertina, licet tractu temporis talis esse desierit, et postea in alio loco infra eandem civitatem nova cathedralis ecclesia canonice sit constructa ... Nos igitur de hiis omnibus plenarie informati... predictas literas auctoritate apostolica tenore presentium ex certa scientia cassamus et revocamus...

Datum Rome apud Sanctum Petrum octavo idus aprilis anno secundo».

Papa Innocenzo muore in novembre dello stesso anno. L’obbedienza romana elegge il veneziano Angelo Correr (Gregorio XII, 30 novembre 1406), col quale i domenicani della riforma veneziana intrattenevano da tempo amichevoli rapporti; e continueranno a dargli sostegno anche dopo l’elezione pisana del terzo papa (1409), benché maestro dell’ordine e capitolo generale di Bologna (1410) si dichiareranno per Alessandro V. Nel corso dell’anno 1407, dunque non molto tempo dopo l’elezione del nuovo papa Gregorio XII, il procuratore dell’ordine Bartolomeo di Tebaldo da Orvieto torna alla carica, ribalta il peso delle pressioni di curia e ottiene definitivamente per i frati domenicani la chiesa parrocchiale di Santa Maria in Camuccia. È il tenore della nota autografa di Bartolomeo, non più contestata dalla donazione bonifaciana del 1393, corroborata invece dalla sopravvenuta revoca del 6 aprile 1406. E corroborata dalla lettera Siena 23 ottobre 1407 scritta al seguito della curia romana, e persuasiva pertanto d’un qualche ufficio curiale.

Orvieto 1407: testimonianza di fra Bartolomeo di Tebaldo da Orvieto

«Anno autem Domini Mccclx per dominum  **ldum de moñ Martis(?)  ******  et legat(um) facta fuit roccha in ecclesia Sancti Leuci et fratres tudert(ini) non habentes(?) conventum plura loca mutaverunt. tandem tempore Gregorii XII .M°ccccvij. existente procuratore ordinis rev.do patre fr. Bartholomeo Tebaldi de Urbeveteri magistro in theologia procuravit eis ecclesiam parrocchialem Sancte Marie de Camocia quam actu inhabitant» (Cr Ov 45, ed. 69).

Nota autografa di fra Bartolomeo di Tebaldo da Orvieto (OP 1350 ca., † dopo sett. 1423), procuratore dell’ordine domenicano, alla Cronica fratrum Sancti Dominici de Urbeveteri; vedi sopra →1346-1348. Gregorio XII, papa da dicembre 1406 a luglio 1415. La testimonianza di fra Bartolomeo di Tebaldo da Orvieto è di primaria importanza per fissare la definitiva concessione ai domenicani di Santa Maria in Camuccia: perché intervento autografo di fra Bartolomeo nella cronaca orvietana, e a motivo della sua carica di procuratore dell'Ordine (competenza: trattative con la sede apostolica).

19 giugno 1426: lettera di papa Martino V

Arch. Segreto Vaticano, Reg. Later. 261, ff. 195v-196r (Martino V, Roma 19.VI.1426):

«Dilecto filio Nicolao de Chio, alias de Todi, ordinis fratrum Predicatorum professori, sal(utem)». Essendo sorta discordia tra Leonardo vescovo di Chio e i «rectores civitatis insule chiensis, necnon fratres ordinis Predicatorum, (...) te vicarium ipsius ecclesie, cun actu capitulo et canonicis careat,... cun plenitudine episcopalis iurisdcitonis.. tenore presentium constituimus».

Cf. Loenertz, La Société I, 51 n. 93 (a. 1447), 64. Delacroix, Les dominicains 124, 443, 470a. G. Fedalto, La chiesa latina in oriente II, Verona 1976, 125: fra Niccolò deceduto prima del 7.I.1450, data di nomina del vescovo successivo.

Roma 22 febbraio 1432

Arch. Segreto Vaticano, Reg. Suppl. 275, f. 187r (22.II.1432):

«Cum olim, propter construccionem archis sive rocche civitatis v. Tudertin., monasterium monialium Sancte Agnetis de Cannario Tudertin. ordinis Sancti Augustini fuerit penitus demolitum, et ex post in quadam domo loco conventuali fratrum Predicatorum Tudertin. nimis contigua et ecclesia... carente... resederint, prout ad presens resident,... cupiant ad monasterium Sanctorum Bartolomei et Benigni Tudertin. ordinis Sancti Benedicti... se transferre ac in eo sub illius habitu... - Concessum...

Datum Rome ap. S. P. ... viii kal. marcii, anno primo».

Roma 31 maggio 1433

Arch. Segreto Vaticano, Reg. Later. 319, ff. 178v-179r (31.V.1433):

«Dil. filiis priori et fratribus domus Beate Marie in Camuccia Tudertin. OFP, salutem etc. Ad ea que ecclesiarum...

Exhibita siquidem... parrochianorum ecclesie parr. Beate Marie in Camuccia Tudertin. OFP peticio continebat quod cum...

Nos igitur... vobis ut cedente vel decedente presbitero prefato... dimittente ecclesiam et curam huiusmodi, sicuti dil. filii Beate Marie super Minervam de Urbe ac eiusdem Beate Marie Narniensis necnon Sancti Blasii Tiburtin. eiusdem ordinis domorum fratres ecclesiarum suarum que similiter parrochiales sunt curam gerunt et exercent, gerere et exercere libere et licite valeatis.

Datum Rome ap. S. P. a. i. d. 1433, pridie kal. iulii, anno tertio».

Roma 15 marzo 1475

«Fratri Raymundo de Valle Canonica, priori tudertino, datur licentia permutandi possessiones et bona immobilia dicti conventus tudertini provincie Romane et convertendi in meliores et utiliores possessiones, nullis obsstantibus etc., dummodo convertant in evidentem utilitatem conventus. Datum Rome, xv martii.

Fratri Nicolao de Urbeveteri precipitur sub pena excomunicationis quod compareat coram magistro Mathya de Viterbio ad reddendam rationem administrarionis de conventu tudertino, alias non possit absolvi nisi(?) in mortis articulo, nisi comparuerit ad requisitionem magistri Mathye. Datum Rome, 15 martii» (AGOP [= Arch. Generale dell’Ordine dei Predicatori, Roma, Conv. Santa Sabina] IV.3, f. 290v).

Firenze 18 maggio 1475

«Frater Bartholomeus Dominici de Feghino fuit factus filius nativus conventus tudertini et ibi assignatus in conventualem, si maior pars fratrum consenserit. Datum Florentie, xviij maii. Vel saltem si fratres ipsius conventus non contradicant» (AGOP IV.3, f. 292v).

Roma 5 luglio 1475

«Frater Petrus Francisci de Urbe Veteri habuit licentiam ut quandoque possit quater in mense officiare ecclesiam S(ancti) F(?) de Tuderto, iuxta Tudertum ad quinque miliares(?), et recipere elemosinas pro suis necessitatibus. Nullus inferior. Datum Rome, v iulii» (AGOP IV.3, f. 68r).

Firenze 31(?) ottobre 1476

«Frater Bartholomeus de Fighino fuit factus vicarius super conventu tudertino quousque prior sit presens in conventu, et etiam postea, in omnibus que concernunt conservationem religionis et utilitatem conventus. Et nullus inferior molestet. Datum Florentie, 31(?) octobris» (AGOP IV.3, f. 297v).

Perugia 22 maggio 1478

«Frater Antonius Iohannis de Tuderto fuit factus iubilarius, et potest tenere socium et recipere unum novitium et exire ad civitatem et ter in anno plenarie confiteri, sine inferioris molestia. Datum Perusii, 22 maii» (AGOP IV.4, f. 70r).

Perugia 27 agosto 1478

«Rogantur omnes ut cogant Thommam de Eugubio, olim fratrem ordinis nostri nunc monacum, qui furatus est calicem in conventu tudertino, ad satisfactionem eorum que ordini abstulit. Datum Perusie, 27 augusti» (AGOP IV.4, f. 70v).

Roma 28 giugno 1481

«Priori et patribus de consilio conventus tudertini mandatur sub pena absolutionis et excomunicationis et gravioris culpe quod infra 3 dies solvant fratri Iuliano de Prato, olim(?) priori dicti conventus, quicquid ei debet conventus. Datum Rome, 28 iunii» (AGOP IV.6, f. 61v).

Roma 6 settembre 1481

«Frater Iohannes Migliorinus de Prato decla<ra>tus fuit supprior conventus tudertini et ibidem assignatus fuit, et in subpriorem confirmatus quousque aliter per priorem dicti conventus fuerit ordinatum, et mandatur omnibus fratribus ut sibi pareant etc. Datum Rome, die 6 mensis septembris 1481» (AGOP IV.6, f. 62v).

Roma 1 dicembre 1481

«Conventibus seu presidentibus conventuum spoletani et tudertini mandatur sub pena excomunicationis late sententie quatenus infra tres dies debeant satisfecisse fratri Dominico Iohannis de Tuderto eam quantitatem pecuniarum quam eidem tenentur, alias dicta<m> penam incurrant, si ita est. Datum Rome, prima decembris 1481» (AGOP IV.6, f. 69v).

20 febbraio 1482

«Fratri Antonio Iohannis Sciapa de Tuderto fuit factum preceptum sub pena excomunicationis late sententie quatenus infra dies quinque debeat omnia bona sibi ab ordine concessa reduxisse in conventu tudertino, sub eius tamen cura et ad usum vite sue, et quod solvat - si ita test - ducat(os) duos dicto conventui, prout provincialis sententiaverit, et hoc infra dies xv» (AGOP IV.6, f. 72v).

Roma 1 luglio 1482

«Fratres scilicet Symon, frater Franciscus et frater Vincentius de Tuderto sunt citati sub pena carceris et excomunicationis late sententie quatenus infra diem naturalem a notitia presentium accipiant iter versus rev.mum magistrum, qui tendit Senas deinde Florentiam, et hoc propter eorum scelera. Datum Rome, die prima iulii» (AGOP IV.6, f. 76r).

Pisa 2 settembre 1488

«Magistro Amadeo de Tuderto concessum est ire et manere Pisis pro suis negotiis expendiendis, prout sibi videbitur opportunum. Pisis, die 2a septembris» (AGOP IV.9, f. 79v).

Perugia 9 luglio 1490

«Frater Bernardus Lombardus, conventus tudertini, assignatur in conventu Sanctę Marię de Quercu, et deputatur ad custodiam capellę eiusdem. Perusii, 9 iulii» (AGOP IV.9, f. 87r).

12 settembre 1492

«Frater Dominicus de Tuderto asignatur Prati pro questuario, de consensu prioris. Die ??? iulii» (AGOP IV.10, f. 75v). «Frater Floridus de Castello, prior tudertinus [preceduto da de barrato], absolvitur a prioratu conventus predicti, et fit vicarius electionis frater Simon de Tuderto. Die 12 septembris» (ib., f. 76r).

Venezia 28 aprile 1495

«Fratri Dominico de Tuderto datur licentia eundi ad Sanctum Iacobum. Die xxviij aprillis, Venetiis» (AGOP IV.11, f. 66r).

21 settembre 1574

Visita apostolica circa attività pastorale delle parrocchia: Fabbricotti, Storia 61-62.

30 novembre 1629

Priore e padri del consiglio conventuale: Fabbricotti, Storia 62 n. 41.

19 marzo 1759

«... itteritię morbo correptus, quem per septem et amplius menses magnia [sic] cum patientia ac divinę voluntati uniformitate tolleravit, xiv kalendas aprilis 1759, omnibus sacramentis munitus, ad Creatorem suum facie ad faciem aspiciendum - ut pie creditur - evolavit frater Vincentius Altini, filius conventus Sancte Marie in Camucia de Tuderto, etatis suę anno 50. Et in sepulcro fratrum humatus fuit. Requiescat in pace» (Cronica fratrum Sancti Dominici in Camporegio de Senis... 487).

1814-1816

Fabbricotti, Storia 59 n. 22: «I domenicani ressero la parrocchia di S. Maria in Camuccia fino al 1814 quando per ordine napoleonico vengono chiusi tutti i conventi e nel 1814 stesso i reggenti di Todi richiedono la consegna dei libri della Biblioteca dei domenicani, che furono poi smistati a Spoleto e a Orvieto» (Perugia, Arch. Stato, Deleg. Apostolica, Div. II, Cl. 1, 1814, busta V, Todi, Affari Diversi); nel 1816 contradditoriamente alla notizia precedente sappiamo che la biblioteca dei Padri Domenicani viene passata al Seminario (Todi, Arch. Vescovile, Atti ecclesiastici 1816-1817, vol. 63, f. 228-233). Il 6 marzo 1816 vi è l'annessione del "soppresso" convento di S. Maria e dei suoi beni in favore del Seminario (Todi, Arch. Vescovile, Atti ecclesiastici 1816-1817, vol. 63, f. 162-67)».

 

 


DHN 20 (2011) p. 50 n° 187: «9-12.10.2011, Todi. "Il bene comune: forme di governo e gerarchie sociali nel basso medioevo". Inter alia: Lidia Lanza, Il bene comune nei teologi domenicani».

DHN 20 (2011) p. 135 n° 649.

Valerio Chiaraluce, La prima cattedrale di Todi, "Città Viva" n. 3, aprile-maggio 2015, pp. 26-28.

18.V.2018. Da Todi mi telefona Francesco Campagnani. Preziosa conversazione. Ha letto queste mie pagine circa il convento todino e sta lavorando al fondo archivistico della diocesi locale, dove è conservato ricco materiale relativo all'antico convento domenicano di Todi. Lo prego di tenermi informato e d'inviarmi materiale delle sue ricerche in corso. Grazie!

http://www.umbriaecultura.it/tag/francesco-campagnani/

info@umbriaecultura.it

https://www.youtube.com/watch?v=sHJTnsROopc

 

Andrea di Buonaiuto da Firenze, capitolo SMN_est, s. Tomm. d'Aquino (1365-67): Veritatem meditabitur guttur meum (Prov. 8,7)
finis

precedente successiva